Ο Πατριωτισμός μέσα από τα μάτια του Mishima

Μια μικρή νυχτερινή καταιγίδα μαίνεται

Λέγοντας "Η πτώση είναι η ουσία του λουλουδιού"

Να προηγείσαι εκείνων που διστάζουν*(1)

Τα τελευταία χρόνια και ειδικά μετά την τρομακτική ανακάλυψη εκ μέρους της νεοελληνικής κοινωνίας πως υπάρχει «κρίση» μια έννοια υπό συνεχή εξέταση και με πάμπολλες αναφορές είναι αυτή του πατριωτισμού. Ειδικά κάποιες ημέρες όπως η χθεσινή το ίντερνετ παίρνει φωτιά από τις πατριωτικές ή και αντι-πατριωτικές, συνήθως άναρθρες κραυγές.

Σαφέστατα, ανάλογα με την εποχή, η λέξη έχει αποκτήσει διαφορετικά νοήματα παράλληλα με τα αξιακά συστήματα που επικρατούν και η εποχή μας διαφέρει πολύ από παλαιότερες. Έτσι ίσως μας διαφεύγει ένας ηρωικός πατριωτισμός τύπου ελεγείας Τυρταίου στον οποίο η λέξη ταυτίζεται με τον ωραίο θάνατο ενός νέου πολεμιστή στην πρώτη γραμμή κατά την υπεράσπιση της πατρίδας (ή αυτός για εμάς παίρνει την μορφή ενός ποστ μιας εικόνας από τους «300» στο FB). Μάλλον μας διαφεύγει και ένας πολιτικός πατριωτισμός τύπου Σόλωνα στον οποίο αυτός ταυτίζεται με το κοινό καλό της Πόλης (πια πόλη….). Φευγαλέος μας είναι και ένας πατριωτισμός τύπου Σωκράτη κατά τον οποίο η υποταγή στους νόμους της Πόλεως αναδεικνύεται ως το άπαν, ή ακόμα και ένας πατριωτισμός τύπου Κλεισθένη, Εφιάλτη (του καλού), ή Περικλή στον οποίο μαζί με όλα τα προηγούμενα προστίθεται και η συμμετοχή στα κοινά, η ανάληψη της ευθύνης, η εξάσκηση της εξουσίας και άλλα πολλά.
Σήμερα, απ’ ότι τουλάχιστον διαπιστώνω χαζεύοντας στο ίντερνετ ο πατριωτισμός έχει να κάνει με άλλα, κάπως αυτόνομα και ασύνδετα, πράγματα, όπως την καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης για λόγους αυτοπροστασίας, ή αντιθέτως την «ανθρωπιστική» αποδοχή του φαινομένου, όπως τον εξορθολογισμό της οικονομίας και την πάταξη της φοροδιαφυγής, ή αντιθέτως την εκδίωξη των δυνάμεων οικονομικής κατοχής, όπως την ψήφιση ενός κόμματος ή αντιθέτως κάποιου άλλου. Συνήθως μάλιστα ο πατριωτισμός εμφανίζεται ως αποκλειστικά προσωπικό κτήμα  αν όχι προνόμιο κάποιων κοινωνικών ομάδων και όχι άλλων.

Όντας ο ίδιος πολύ μπερδεμένος μέσα σε αυτό το κλίμα και αδυνατώντας να εκφράσω μια προσωπική άποψη, είναι εξάλλου δύσκολοι καιροί, νοητικά, για να εκφράζονται πράγματα τα οποία δεν χωράνε σε καμιά ήδη διαμορφωμένη παράταξη, σκέφτηκα για να ξεπεράσουμε τον σκόπελο της προσωπικής άποψης και του χρόνου και του τόπου οι οποίοι «θολώνουν» την οπτική μας, να εξετάσουμε το ζήτημα μέσα από την τέχνη και μέσα από την ματιά, ενός τρίτου, πολύ μακριά από εμάς και χρονικά και πολιτισμικά, προσώπου.

Πατριωτισμός – η τελετουργία του έρωτα και του θανάτου

Ο προταθείς τρείς φορές για νόμπελ λογοτεχνίας Yukio Mishima (στον οποίο έχω αναφερθεί λίγο και στο παρελθόν) μια μοναδική φορά στην ζωή του αποφάσισε να γράψει, σκηνοθετήσει και παίξει ο ίδιος μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Πατριωτισμός». Η ίδια η ταινία και η ιστορία της έχει πολύ ενδιαφέρον.
Γυρίστηκε μέσα σε δύο μέρες το 1966 , και βασίστηκε σε μια σύντομη ιστορία του συγγραφέα η οποία είχε γραφτεί λίγα χρόνια πριν το 1961. Εν συντομία –μιας και θα επανέλθουμε σε αυτό - η ταινία μας δείχνει σε τρείς πράξεις την τελετουργική αυτοκτονία – σεπούκου- ενός Ιάπωνα αξιωματικού και αποσκοπούσε κατά πως μας λένε οι ειδικοί στην (αυτό)προβολή του συγγραφέα στο Ευρωπαϊκό κοινό, την εποχή που ακόμα πίστευε πως παρά τις αντισυμβατικές του απόψεις θα μπορούσε να κερδίσει το μεγάλο βραβείο των λογοτεχνών. Ως εκ τούτου προοριζόταν αρχικά μόνο για το ευρωπαϊκό κοινό όπου και προβλήθηκε. Ο συντηριτικός και παραδοσιοκράτης συγγραφέας (ο οποίος όμως ζούσε σε ενα περίεργο, δυτικής αισθητικής σπίτι και είχε ένα άγαλμα του Απόλλωνα στην αυλή του) σκηνοθέτησε αναπαράγοντας μια αισθητική του παραδοσιακού θεάτρου ενώ αποφάσισε να επενδύσει την ταινία με την μουσική του Βάγκνερ από το Τριστάνος και Ισόλδη (σε μια παλιά εγγραφή του 1936 του έτους δηλ στο οποίο αναφέρονται τα γεγονότα), μια άμεση αναφορά στον ρομαντισμό του έρωτα και του θανάτου.  Τέσσερα χρόνια (1970) μετά από αυτήν την «πρόβα θανάτου» και θα επανέλθουμε και σε αυτό, ο Μίσιμα σαν τον ήρωα της ταινίας και της ιστορίας του έκανε σεπούκου ο ίδιος και η χήρα του αποφάσισε να εξαφανιστούν οι κόπιες της ουδέποτε προβληθείσας στην Ιαπωνία ταινίας. Μάλιστα ακόμα και οι αφίσες – κλασσικές πια – της ταινίας, οι οποίες δείχνουν τον Μίσιμα σε στάση οκλαδόν λίγο πριν την αυτοκτονία καταστράφηκαν. Ίσως υπήρχαν κάποιες κόπιες σε ιδιωτικές συλλογές, αλλά γεγονός είναι πως η ταινία επανεμφανίστηκε μόλις το 2005, μετά τον θάνατο και της γυναίκας του, όταν η μοίρα το θέλησε ένα αρχικό αντίτυπο να βρεθεί κρυμμένο μέσα σε ένα κουτί τσαγιού στο σπίτι τους.

Η υπόθεση

Στο ιερό ράφι κάτω από τη σκάλα, μαζί με την πινακίδα από το Μεγάλο τέμενος Ise, βρίσκονταν  φωτογραφίες των αυτοκρατορικών εξοχοτήτων, και τακτικά κάθε πρωί, πριν φύγει για το καθήκον του, ο ανθυπολοχαγός θα στεκόταν μαζί με τη σύζυγό του σε'αυτόν τον ιερό τόπο και μαζί θα έσκύβαν το κεφάλι τους χαμηλά. Το νερό της προσφοράς ανανεόνονταν κάθε πρωί, και το ιερό κλωνάρι από sasaki ήταν πάντα πράσινο και φρέσκο. Η ζωή τους βιώνονταν κάτω από την επίσημη προστασία των θεών και ήταν γεμάτη με ένα έντονο συναίσθημα χαράς που έκανε κάθε ίνα στο σώμα τους να τρέμει....
Mishima "Πατριωτισμός"

Οι τελευταίες στιγμές αυτού του ηρωικού και αφοσιωμένου ζευγάριού ήταν τέτοιες που να κάνουν τους ίδιους τους θεούς να κλάψουν.Mishima "Πατριωτισμός"

Η υπόθεση, η οποία όπως αναφέραμε βασίζεται σε προγενέστερη ιστορία του συγγραφέα, και εμπνέεται άμεσα από σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Ιαπωνίας έχει ως εξής.

Ο αξιωματικός του Ιαπωνικού στρατού Shinji Takeyama μαθαίνει πως φίλοι και σύντροφοι του αξιωματικοί, συμμετείχαν το προηγούμενο βράδυ σε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης, το οποίο καταδίκασε και ο αυτοκράτορας και πως ο ίδιος έχει τοποθετηθεί στην υπεύθυνη να εκτελέσει τους συλληφθέντες στασιαστές ομάδα. Παρ’ ότι ο ίδιος πρόσκειται φιλικά στον σκοπό των στασιαστών, έχει ορκιστεί υπακοή στον αυτοκράτορα. Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο δίλημμα το οποίο μη δυνάμενος να επιλύσει με κανένα άλλο τρόπο αποφασίζει να αυτοκτονήσει με τον παραδοσιακό τρόπο των σαμουράι. Αναφέρει την απόφαση του στην αγαπημένη του γυναίκα, η οποία αμέσως εκφράζει την θέληση της να τον συνοδεύσει στην πράξη του.  Αφού περνούν ένα βράδυ κάνοντας έρωτα προχωρούν στην τελική πράξη πρώτα αυτός και μετά από λίγο η γυναίκα του.

Το ιστορικό

Στις 28 Φεβρουαρίου του 1936 πραγματοποιήθηκε μια αποτυχημένη απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, η οποία σημάδεψε την σύγχρονη Ιαπωνική ιστορία και διαμόρφωσε μεγάλο μέρος της μετέπειτα πορείας της. Η εν πολλοίς στρατικοκρατούμενη Ιαπωνική κοινωνία παρέπαιε μετά τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 20 και της ανικανότητας να περάσει το μεταβατικό στάδιο στο οποίο βρίσκονταν τότε. Στους κόλπους του στρατού υπήρχαν δύο κύριες ιδεολογικές ομάδες οι Kodo-Ha (Ο δρόμος του αυτοκράτορα) και οι Tosei-Ha (ομάδα ελέγχου), οι οποίες αντιμάχονταν για την επικράτηση. Οι πρώτοι, αποτελούνταν από λαϊκά φτωχά στρώματα, σε μεγάλο βαθμό παραδοσιοκράτες (εμφανές και από την σύνδεση με το αυτοκρατορικό ιδεώδες, όπως φανερώνει το όνομα) και εμπνέονταν από τον ιδιότυπο σοσιαλισμό (της εποχής, αργότερα κατατάσσεται στον εθνικισμό/φασισμό, όπως σε πολλές περιπτώσεις άλλων χωρών) του Kita Ikki. Αυτοί κατηγορούσαν για την φτώχια τους και στρέφονταν ενάντια στην ας πούμε υψηλή αστική τάξη της εποχής, την οποία αντιπροσώπευαν κοινοπραξίες επιχειρήσεων οι οποίες είχαν υπό τον έλεγχο τους το μεγαλύτερο μέρος της γης και σε συνδυασμό με τους φιλελεύθερους και δυτικότροπους πολιτικούς θεωρούνταν υπεύθυνη για τα δεινά της Ιαπωνικής κοινωνίας. Στα γραπτά του ο Kita Ikki υποστήριζε την ανάγκη δημιουργίας μιας σοσιαλιστικής πολιτικής εξισορρόπησης των αδικιών και θεωρούσε απαραίτητη την στρατιωτική επέκταση της Ιαπωνίας στην απέναντι Ασία (Κίνα, Κορέα κτλ) ώστε υπό την Ιαπωνική ηγεσία να εκδιωχθούν οι καπιταλιστές Δυτικοί. Ήταν οπαδός μιας από τα πάνω σοσιαλιστικής  μεταρρύθμισης (εξ’ ού και κατατάσσεται σήμερα στους πρόδρομους του Ιαπωνικού φασισμού αν καταλαβαίνω καλά), στα πρότυπα …. Μιας Πλατωνικής πολιτείας! (μάλιστα παραλλήλιζε τις Πλατωνικές πολιτικές ιδέες με αυτές του πιο σημαντικού μετά τον ίδιο τον Κουνφούκιο, Κουνφουκιανιστή του Μένκιου, Meng-Zi ή Meng-Tzu στα κινέζικα).

Το αντίπαλο στρατόπεδο, το πιο «ορθολογικό» κατά τα σημερινά μας πρότυπα, επίσης καλόβλεπε μια εισβολή στην Κίνα για την επίλυση των προβλημάτων της Ιαπωνίας αλλά ήταν «μοντερνιστές» ήθελαν να τελειώνουν με ότι απομεινάρι της φαιουδαλικής Ιαπωνίας υπήρχε, όπως ο κώδικας των σαμουράι, ή bushido, με την λατρεία του αυτοκράτορα κτλ, και φάνταζαν φιλοδυτικοί, εκσυγχρονιστές και φιλελευθεροκαπιταλιστές (με νερωμένο το κρασί οι όροι για την εποχή). Το ωραίο της υπόθεσης είναι πως κύριος εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος –στον στρατό-  ήταν ο Kingoro Hashimot, αρχηγός της μυστικής αστυνομίας στον οποίο αποδίδεται η επιτυχής αντιμετώπιση του πραξικοπήματος των Kodo-Ha, ο οποίος αργότερα το 1937 παραλίγο να ξεκινήσει μόνος του τον 2ο παγκόσμιο, όταν επιτέθηκε σε Αμερικάνικα και Αγγλικά πλοία στην Κίνα και ιδεολογικά-στρατιωτικά ο στρατηγός Hideki Tojo, υπεύθυνος για το Perl Harbor, ο οποίος αργότερα δικάστηκε για εγκλήματα πολέμου (ένας ιδεολογικός χαμός δηλαδή).

Το πραξικόπημα

Δεν είχα καμία όρεξη για  ήττα - πόσο μάλλον για νίκη - χωρίς μάχη.

Στις 28 Φεβρουαρίου του 1936, λοιπόν, νεαροί αξιωματικοί του «δρόμου του αυτοκράτορα» προχώρησαν σε στοχευμένες δολοφονίες πολιτικών και κατέλαβαν με επιτυχία αρκετά κυβερνητικά κτήρια. Έχοντας την πεποίθηση πως οι ιδέες τους έβρισκαν σύμφωνο το μεγαλύτερο μέρος του στρατού (αν όχι της κοινωνίας), περίμεναν πως μετά από αυτές τις πρώτες κινήσεις οι ανώτεροι αξιωματικοί θα αναλάμβαναν την πρωτοβουλία, όμως, δυστυχώς για αυτούς κάτι τέτοιο δεν συνέβη και μάλιστα ο ίδιος ο αυτοκράτορας, στο όνομα του οποίου λειτουργούσαν όπως πίστευαν, καταδίκασε τις ενέργειες τους οι οποίες στρέφονταν εναντίον της «πολιτικής βάσης της χώρας» και το πραξικόπημα καταπνίχτηκε αφήνοντας ως μόνο και νικητήριο στρατιωτικό/ιδεολογικό πόλο την «ομάδα ελέγχου» με τα γνωστά συνεπακόλουθα στην Ιαπωνική ιστορία.
Από αυτό το κοινωνικό-πολιτικό ιστορικό πλέγμα εμπνέεται λοιπόν η ιστορία (και η ταινία) του Μίσιμα, ο οποίος προφανώς και ταυτίζεται ιδεολογικά με τους στασιαστές. Όπως μάλιστα ο ίδιος είχε γράψει σχολιάζοντας την ταινία.

«Σίγουρα, κάποιος θεός πέθανε, όταν το Ni Ni Roku* περιστατικό απέτυχε.»

* κατά κυριολεξία 26 Φεβρουαρίου. Niniroku Jiken 26/2 περιστατικό

Μια αφορμή;

Οι Ιάπωνες σήμερα σκέφτονται τα χρήματα, μόνο τα χρήματα: Πού είναι το εθνικό μας πνεύμα σήμερα; Η Jieitai (Ιαπωνική δύναμη αυτοπροστασίας  εδάφους - ο στρατός της Ιαπωνίας στην πραγματικότητα) πρέπει να είναι η ψυχή της Ιαπωνίας. ... Το έθνος δεν έχει κανένα πνευματικό θεμέλιο. Αυτός είναι ο λόγος που δεν συμφωνείτε μαζί μου. Εσείς απλά θα είστε μισθοφόροι των Αμερικάνων. Εκεί είστε στον μικρό κόσμο σας. Δεν κάνετε τίποτε για την Ιαπωνία.

Και ο χρόνος, όμως, κατά τον οποίο γράφεται η ιστορία, η οποία πρωτοεκδόθηκε το 1961 δεν είναι άσχετος καθώς τέλη του 60 υπογραφόταν μεταξύ Ιαπωνίας και Αμερικής η επικαιροποίηση μιας συνθήκης γνωστής (στην Ιαπωνία) ως Anpo, η «συνθήκη για την αμοιβαία συνεργασία και ασφάλεια μεταξύ της Ιαπωνίας και της Αμερικής, η οποία επέτρεπε μεταξύ άλλων στην Αμερική να επεμβαίνει ακόμα και στα εσωτερικά της Ιαπωνίας, να διατηρεί στρατιωτικές βάσεις κτλ (ως ουδέποτε καταργηθείσα η συνθήκη ισχύει ακόμη). Αυτό το γεγονός ήταν ένα αρκετά καθοριστικό σημείο και για την ολοένα αυξανόμενη τάση προς τον εθνικισμό του Μίσιμα καθώς και σημαδιακή για το τέλος του όπως θα δούμε.

Πρόβα θανάτου

... Χαιρετίζω τον Αυτοκράτορα. Ζήτω ο αυτοκράτορας! *2   …. Νομίζω πως ούτε που με άκουσαν… *3

Στις 25 Νοεμβρίου του 1970 ο Mishima Μαζί με μια μικρή ομάδα από έμπιστους του, μέλη της Tatenokai (εταιρία "ασπίς"), την οποία είχε ιδρύσει το 68 σαν παραστρατιωτική οργάνωση στους κόλπους του Ιαπωνικού στρατού (GSDF που λέγαμε πρίν), με σκοπό την επαναφορά των παραδοσιακών αξιών του Bushido, επισκεύτηκαν ένα στρατόπεδο με σκοπό να δούν τον διοικητή. Αφού τον έδεσαν ταμπουρώθηκαν στο γραφείο θέλοντας να διατυπώσουν ένα πολιτικό μανιφέστο το οποίο θεωρητικά στόχευε στην γέννηση ενός πραξικοπήματος (στην πραγματικότητα οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν πως όλος ο σχεδιασμός αποσκοπούσε και μόνο στην τελική πράξη τελετουργικής αυτοκτονίας του Μίσιμα). Ο Μίσιμα βγήκε στο μπαλκόνι να κάνει το διάγγελμα του. Αντιμετώπισε την χλεύη και την αδιαφορία. Χαιρετίζοντας τον αυτοκράτορα (το αθάνατο πνεύμα της παραδοσιακής Ιαπωνίας) εισήλθε μέσα στο γραφείο όπου και έκανε seppuku. Είχαν προηγηθεί αρκετές πρόβες θανάτου, φανταστικές μέσα από τα γραπτά του, αντικατοπτρισμένες σε στυλιστικές φωτογραφίες, σωματοποιημένες κινηματογραφικά με τον «Πατριωτισμό». Τελικά κατάφερε να φύγει όπως πάντα ήθελε «θέλω να κάνω την ζωή μου ένα ποίημα».

Μπορεί η ζωή του να ήταν ένα ποίημα θανάτου και σίγουρα θα βρούμε πολλές αναλύσεις για τον περίεργο αυτό Ιάπωνα, οι οποίες θίγουν ακριβώς αυτές τις σκοτεινές πτυχές του. Μαζοχιστής, ταραγμένα παιδικά χρόνια που του άφησαν κουσούρια, φασίστας, ομοφυλόφιλος, νάρκισσος, ψώνιο και άλλα πολλά*4. Όλα αυτά συμπυκνώνονται και «διαβάζονται» καθώς παρακολουθούμε τον «Πατριωτισμό» του σύμφωνα με τους «ειδικούς» .

Δεν ξέρω αλήθεια, ίσως απλώς τελικά να ήθελε να μας πεί πως ο πατριωτισμός είναι:

Να είσαι ερωτευμένος με την ζωή και την ομορφιά
Να αγαπάς την πατρίδα σου
Να σέβεσαι τους θεσμούς
Να μην προδίδεις τους φίλους
Να ακολουθείς την παράδοση
Να μην φοβάσαι να πεθάνεις «όμορφα»
Να ζείς και να πεθαίνεις σαν ποίημα.


Δεν ξέρω, αλήθεια,  δείτε την ταινία μικρού μήκους και σκεφτείτε μόνοι σας.

1: Το Jisei ή «ποίημα θανάτου» του Mishima
2: Ο Μίσιμα ήταν πάντα μισητός για τους αριστεριστές λόγω των απόψεών του. Κατάφερε όμως να γίνει μισητός και στους εθνικιστές όταν αποκήρυξε τον αυτοκράτορα,  - παρά αυτά τα τελευταία λόγια του - όταν ο τελευταίος μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο παραιτήθηκε της αξίωσης να θεωρείται ως έχον θεική υπόσταση. Τότε ο Μίσιμα του καταλόγισε πως αφού δεν είχε θειική υπόσταση (και άρα δεν ενσάρκωνε το πνεύμα της ιαπωνίας) θα έπρεπε να ζητήσει προσωπικά συγγνώμη για όλους τους νεκρούς του 2ου παγκοσμίου οι οποίοι πέθαναν θεωρώντας τον «θεο». ΥΓ. Όσες φορές προσπαθώ να εξηγήσω μια τέτοια αντίληψη στους περισσότερους σημερινούς συνανθρώπους μου καταλήγω «μεταφορικώς» να θέλω να αυτοκτονήσω και εγώ….
3: Τα υποτιθέμενα τελευταία λόγια του πριν την τελετουργική αυτοκτονία.
4: Κάποια απο τα κείμενα που διάβασα και έχω υπόψηhttp://www.criterionconfessions.com/2008/06/patriotism-433.html
http://wolcottwheeler2.blogspot.co.uk/2007/03/yukio-mishimas-patriotism-japanese.html
http://www.criterion.com/current/posts/517
http://planetpeschel.com/wp/2011/11/yukio-mishimas-last-act-1970/
http://anotherlostshark.com/2010/01/08/yukio-mishima-and-the-poetry-of-death/

Μια αγγλική μετάφραση της ιστορίας βρίσκεται εδώ

Επετειακόν - Τα όχι και τα ναι

Ο Σοφοκλής και οι μαϊμούδες ή η Αντιγόνη στο Mega Channel

Σκεφτόμουν σήμερα την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Με τόσες συζητήσεις τελευταία περί νόμων, δικαίου, βίας τι να κάνω εκεί πήγε το μυαλό μου.

Πάντα με εντυπωσίαζε το γεγονός πώς οι Έλληνες και δη οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα, από τόσο νωρίς - για να μην λάβω υπόψη και τις αρχετυπικές μυθικές αναφορές περί δικαιοσύνης του Διός, Κράτος, Βία, Ζήλος, Νίκη κτλ και ξεφύγουμε - καταπιάστηκαν με αυτά τα θέματα καλλιεργώντας την πολιτική τους σκέψη. Και πως αυτή η σκέψη εκφράστηκε τόσο εντέχνως μέσω της τραγωδίας και ως τέχνη εισπράχτηκε από τον λαό-θεατές-πάσχοντες σε μια συνεχώς ανανεούμενη διαλεκτική σχέση.
Μιλάμε απίστευτα πράγματα για τους "αρχαίους", πολύ μπροστά οι παλιοί.

Για όποιον δεν γνωρίζει το στορυ της τραγωδίας, που δεν το πιστεύω όλοι την γνωρίζουμε, η ιστορία έχει εν συντομία ως εξής:

Όταν αυτοεξορίστηκε από την Θήβα ο Οιδίποδας οι δυο του γιοί Ετεοκλής και Πολυνείκης μετά από ένα σύντομο πείραμα εναλλαγής της βασιλείας μεταξύ τους ανά έτος, τα σπάσανε αφού ο Ετεοκλής κράτησε την εξουσία με τον τσαμπουκά. Ο Πολυνείκης τα πήρε κρανίο και έφυγε για το Άργος όπου αφού με τις κατάλληλες συμμαχίες μάζεψε στρατό , επέστρεψε στην Θήβα για να ρίξει τον αδελφό του που αθέτησε την συμφωνία. Ο στρατός του Πολυνείκη έφαγε χώμα αλλά και τα δύο αδέλφια πέθαναν μονομαχώντας και η βασιλεία πέρασε στον Κρέοντα.

Αυτός αποφάσισε να τιμωρήσει τον Πολυνείκη που εξέδραμε ενάντια στην Θήβα ως εχθρός της Πόλης, αφήνοντας το σώμα του άταφο. Η αδελφή του, όμως, η Αντιγόνη ( ή άλλη είναι η Ισμήνη), δεν θέλησε να τηρήσει αυτόν τον Νόμο του Κρέοντα και επαναστατώντας προσπάθησε να θάψει τον αδελφό της.

Τελικά συλλαμβάνεται και οδηγείται στον Κρέοντα και στην δίκη. Επειδή η κοπέλα ένα δίκιο το είχε καθώς υποστήριζε πως ακολούθησε τον άγραφο και θεϊκό,  περί ταφής των νεκρών, νόμο άρχισε να έχει κάποια υποστήριξη και από αρκετούς πολίτες αλλά και από τον αγαπημένο της,  γιο του Κρέοντα, Αίμονα.

Παρά την επέμβαση του σώφρονα Τειρεσία, τις προσπάθειες του Αίμονα και την κρυμμένη δυσαρέσκεια του λαού ο Κρέοντας είναι αγύριστο κεφάλι καθώς θεωρεί πως προασπίζεται τον πατριωτισμό της πόλης, τους νόμους και το δίκαιο και να μην τα πολυλογώ γίνεται ψιλό-χαμός πεθαίνει κόσμος και εμείς κάτι μαθαίνουμε. Ο Αθηναίος του 5ου αιώνα δηλαδή.

Οι ήρωες της τραγωδίας είναι έκτοτε βασικό κομμάτι του δυτικού πολιτισμού και λειτουργούν αρχετυπικά στην σκέψη μας. Μάλιστα κινδυνεύοντας να υποπέσω σε ύβρη κάνοντας ένα τεράστιο κοσμικό και χρονικό άλμα θα μπορούσαμε να τους παραλληλίσουμε με σημερινούς χαρακτήρες.

 Η Αντιγόνη για παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ένας ιδεολόγος επαναστάτης, ο οποίος δεν δέχεται παρά το προσωπικό κόστος και την μοναξιά της δράσης να έρθει σε σύγκρουση με τον νόμο και το ανθρώπινο δίκαιο για να υποστηρίξει κάτι ανώτερο που θεωρεί Δικαιότερο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Δίας όμως δε μου τ' απαγόρεψε, ούτε η Δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους. Κι ούτε πιστεύω ότι οι διαταγές ενός θνητού να είναι πιο πάνω από τους άγραφους και αλάθευτους αιώνιους νόμους του ουρανού. Γιατί όχι μονάχα σήμερα ή χτες αλλά από πάντα υπάρχουν, δεν ξέρουμ' από πότε. Απ' τους θεούς εγώ δε θα τιμωρηθώ γιατί φοβήθηκα έναν θνητό.

Η Αδελφή της η Ισμήνη, ίσως να μοιάζει με τους σημερινούς νοικοκυραίους που ψιλο έχουν μια αίσθηση του σωστού (ή όρεξη για αντίδραση καθώς στην τραγωδία όλοι δίκιο έχουν) αλλά από την μία χρειάζονται κάποιον να τους την θυμίσει και από την άλλη είναι λίγο κότες και δεν δρουν. Προτιμούν να ακολουθήσουν το ασφαλές μονοπάτι της υποταγής στον νόμο, στην εξουσία κτλ .

ΑΝΤΙΓΟΝΗ
... Κι αν παραβεί κανείς αυτή τη διαταγή η ποινή θα είναι να πεθάνει με λιθοβολισμό, μπροστά σε όλους τους κατοίκους της πόλης. Αυτά είχα να σου πω. Τώρα θα δείξεις αν είσαι από άξια γενιά ή θα τη ντροπιάσεις.
ΙΣΜΗΝΗ
Καημένη αδελφή μου, αφού τα πράγματα είναι έτσι, τι θα μπορούσα εγώ να κάνω ή να μην κάνω;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκέψου, αν μπορείς να μοιραστείς μαζί μου αυτό που πρόκειται να κάνω.
ΙΣΜΗΝΗ
Τι έχεις στο νου σου; Τι μπορεί να σημαίνουν τα λόγια σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Θα με βοηθήσεις να λυτρώσω τον νεκρό;
ΙΣΜΗΝΗ
Όχι! Μην πεις πως θα τον θάψεις στα κρυφά όταν αυτό απαγορεύεται!
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εγώ τον αδερφό μου, κι όχι δικό σου αδελφό, άμα δε θέλεις, δε θα φερθώ προδοτικά.
ΙΣΜΗΝΗ
Έστω κι αν το 'χει απαγορέψει ο Κρέοντας, δύστυχη;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν έχει το δικαίωμα να με χωρίσει απ' τους δικούς μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Αχ, σκέψου, αγαπημένη μου αδελφή, πως χάθηκ' ο πατέρας μας, μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, όταν μαθεύτηκαν όλες οι ντροπές κι έβγαλε μόνος του τα μάτια του! Έπειτα η γυναίκα του και μάνα του, δύο ονόματα σε ένα πρόσωπο, κρεμάστηκε και έδωσε τέλος στις συμφορές της. Τρίτο κακό, τα δυο τ' αδέρφια μας μαζί, την ίδια ώρα σκοτώθηκαν χτυπημένα, με μιας, από το χέρι ο ένας τ' αλλουνού.
Τώρα κι εμείς, αν παρακούσουμε το νόμο, τις διαταγές και απειλές του τυράννου, σκέψου τι καταστροφή μας περιμένει. Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.
...Εγώ λοιπόν ζητάω συγνώμη απ' τους νεκρούς και θα υπακούσω σε κείνους που κυβερνούν. Το παραπάνω είναι παραφροσύνη.
...
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ. Εσύ κάνε όπως νομίζεις, εγώ θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα. Σ' αυτούς θέλω ν' αρέσω πιο πολύ, στους κάτω κι όχι σ' αυτούς που ζουν ακόμα. Γιατί για πάντα θα 'μαι κει. Συ αν το θες περιφρονείς τα όσια και τα ιερά.
ΙΣΜΗΝΗ
Δεν τα περιφρονώ, μα δεν τολμάω κιόλας να τα βάλω μ' ολόκληρη την πόλη.

Ο Κρέοντας που είναι και ο πιο τραγικός ήρωας του έργου ως πάσχων χωρίς να έχει προκαλέσει τίποτα, έρμαιο των καταστάσεων παρά την σημερινή αρνητική αντιμετώπιση που συνήθως κερδίζει είναι να τον συμπαθείς.
Πατριώτης, έχει την στήριξη του λαού, θέλει να αποδώσει δικαιοσύνη και να μην φερθεί όμοια στον προδότη και στον υπερασπιστή, προσπαθεί να τηρήσει τον νόμο ακόμα και ενάντια στην οικογένεια του και άλλα πολλά. Θα μπορούσαμε να πούμε πως για την δημοκρατική Αθήνα της εποχής εκφράζει το πρότυπο του σωστού πολίτη.

ΧΟΡΟΣ
Κάνε ό,τι σ' αρέσει στην πόλη, Κρέοντα, γιε του Μενοικέα και για τους δύστροπους και τους νομοταγείς, σε εμπιστευόμαστε να πάρεις όποια απόφαση θέλεις και για τους πεθαμένους και για τους ζωντανούς.
...
ΧΟΡΟΣ
Λοιπόν. Έχεις κάποια άλλη προσταγή;
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Να μη βοηθήσετε κανέναν παραβάτη.
...
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Λες να τιμάνε τους κακούργους οι θεοί; Αυτό δε γίνεται Ξέρω από καιρό κάποιους που ψιθυρίζουν εναντίον μου κρυφά κουνώντας το κεφάλι τους, χωρίς να λογαριάζουν νόμους κι άρχοντες. Κάποιοι απ' αυτούς, λοιπόν, ξέρω καλά, βάλανε πληρωμένους να το κάνουν. Γιατί το χρήμα, είναι ο χειρότερος θεσμός μέσα στους ανθρώπους. Γκρεμίζει πολιτείες, οι άντρες ξεπορτίζουν απ' τα σπίτια τους, στρέφει το μυαλό τ' ανθρώπου στο κακό, τον σπρώχνει στην απάτη ή στο έγκλημα και έτσι χάνεται κάθε ντροπή και σεβασμός και πλανεύονται οι τίμιες συνειδήσεις. Μα οι πουλημένοι που 'καναν αυτό το πράγμα έφτασε η ώρα να πληρώσουν ακριβά. Αν δεν μου βρείτε τον δράστη αυτόν της ταφής και δεν τον φέρετε αμέσως μπροστά μου δεν πρόκειται να πάτε στον Άδη, πριν τα ομολογήσετε όλα ζωντανοί πάνω στην κρεμάλα
...
ΧΟΡΟΣ
Άξιος πολίτης όποιος κρατάει τους νόμους της πατρίδας του και σέβεται τον όρκο στους θεούς. Ανάξιος, αυτός που αποτολμάει το κακό. Αυτόν, ούτε στο σπίτι μου τον βάζω ούτε ποτέ μου θα τον συγχωρήσω. 

Οι καταστάσεις όμως, τις οποίες κανείς εκ των δύο βασικών ηρώων δεν προξένησε τους φέρνουν αντιμέτωπους μετά την απειθαρχία της Αντιγόνης η οποία μάλιστα - στα μάτια του Κρέοντα - φαντάζει όχι μόνο άδικη και παράνομη αλλά και σαν μύγα μες το γάλα αφού μόνο αυτή φαίνεται να εκφράζει μια τέτοια άποψη.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και τόλμησες να το κάνεις κι ας το είχα απαγορεύσει εγώ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Δίας όμως δε μου τ' απαγόρεψε, ούτε η Δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους. Κι ούτε πιστεύω ότι οι διαταγές ενός θνητού να είναι πιο πάνω από τους άγραφους και αλάθευτους αιώνιους νόμους του ουρανού. Γιατί όχι μονάχα σήμερα ή χτες αλλά από πάντα υπάρχουν, δεν ξέρουμ' από πότε. Απ' τους θεούς εγώ δε θα τιμωρηθώ γιατί φοβήθηκα έναν θνητό.
...
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Μόνο εσύ, ανάμεσα σ' όλους αυτούς, έχεις αυτή την άποψη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Κι αυτοί την έχουν, μα κρύβονται μπροστά σου.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και συ δεν ντρέπεσαι να σκέφτεσαι διαφορετικά απ' όλους;

Η Αντιγόνη, όμως, ναι μεν είναι μόνη στην πράξη αλλά δείχνει να απηχεί τα αισθήματα μέρους του λαού τα οποία ο Κρέοντας δεν τα λαμβάνει υπόψη. Αυτό είναι και το μοναδικό του αρνητικό πως είναι εγωιστής, ισχυρογνώμων και αγύριστο κεφάλι, κολλημένος με τον νόμο και το δίκαιο όπως είναι θεσμοθετημένα στην καθεστηκυία τάξη ας πούμε.

ΧΟΡΟΣ
Την ευτυχία την κρατάει η φρονιμάδα, ποτέ δεν πρέπει ν' ασεβούμε στους θεούς. Του φαντασμένου η ξιπασιά πληρώνεται ακριβά, μέχρι να βάλει στα γεράματα μυαλό

Από την άλλη ο γιος του θα μπορούσε να παραλληλιστεί με έναν εκπρόσωπο μιας μειοψηφίας του λαού, ή με κάποιες φωνές που παίρνοντας θάρρος από την επαναστατική πράξη, χωρίς να το τραβάνε και πολύ εκφράζουν μια αντίδραση...

ΧΟΡΟΣ
Το παρατέντωσες, παιδί μου το σκοινί και σκόνταψες στα σκαλοπάτια τα ψηλά της Δίκης. Θα ξεπληρώνεις κάποιο πατρικό αμάρτημα.

και ζητούν να τα δούμε και λίγο αλλιώς τα πράγματα

ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Αν κάποιος που πατάει τους νόμους, νομίζει πως θα υπερνικήσει αυτούς που κυβερνούν, μην περιμένεις να πάρει και τιμές για τα καμώματά του. Μα να υπακούμε πρέπει σ' όποιον ψήφισ' ο λαός και για μικρά και δίκια και για τ' ανάποδα ακόμα. Πιστεύω πως αυτός που κυβερνά καλά μπορεί να θέλει να κυβερνηθεί καλά. Κι αν πρέπει αυτός να πάει να πολεμήσει, θα μείνει εκεί σύντροφος πιστός κι ανδρείος. Δεν υπάρχει κατάρα μεγαλύτερη από την αναρχία. Γκρεμίζει πόλεις, αναστατώνει σπίτια και σπέρνει φόβο μες στη μάχη και την ήττα στους δικούς μας. Ενώ η πειθαρχία, σώζει το στρατό. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε το νόμο, την τάξη,
ΑΙΜΟΝΑΣ
Πατέρα, οι θεοί μας δώσαν το μυαλό, ό,τι καλύτερο αγαθό στον κόσμο. Κι εγώ δε θα 'λεγα πως δεν τα λες σωστά, ούτε θα το 'θελα, ούτε και το μπορώ. Αλλά μπορεί να υπάρχουν κι άλλες γνώμες. Εσύ από τη θέση σου, δε μπορείς να ξέρεις τι λένε, τι κάνουν ή τι κατηγορούν, γιατί φοβάται ο καθένας να σου πει τις γνώμες που δε θα σ' άρεσε ν' ακούσεις. Μα εγώ μπορώ ν' ακούσω τι ψιθυρίζεται στην πόλη.
...
ΑΙΜΟΝΑΣ
Εσύ όλο θες να λες και δεν ακούς.

Ο χορός είναι λίγο πολύ σαν την Ισμήνη δηλαδή την μεγάλη μάζα του δήμου που δεν παίρνει ευθέως θέση είναι νομοταγής αλλά συμπάσχει και με το δράμα του επαναστάτη.

ΧΟΡΟΣ
Καλό είναι να 'χει σεβασμό κανείς, όμως σε κείνον που κρατάει την εξουσία δεν πρέπει ν' αντιστέκεται. Και συ έκανες του κεφαλιού σου και πληρώνεις.

ο Τειρεσίας είναι η κλασική περίπτωση της φωνής της λογικής που ζητάει ψυχραιμία και να επικρατήσει η σύνεση. Είναι ένας και δεν  τον ακούει κανείς. Διορατικός βλέπει τι έρχεται αλλά είπαμε ο κλασικός εκτός τόπου και χρόνου που τι μιλάει, τι δεν μιλάει ένα και το αυτό. Οι θέσεις είναι προ-διαμορφωμένες. (και γι' αυτό και εγώ τον αγνοώ και δεν βάζω καμιά παράθεση :-) )

Εν ολίγοις κάπως έτσι λειτουργούσε διαλεκτικά μέσω της τραγωδίας ο μύθος στους Αθηναίους προγόνους καλλιεργώντας την πολιτική σκέψη, δράση και πράξη και αν δεν με πιστεύετε διαβάστε και το πολύ καλό έργο του Vernant : Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα

Αλλά μιας και μιλήσαμε πριν για χρονικό και κυρίως κοσμικό άλμα το οποίο φλερτάρει με την ύβρη ας δούμε και την ανάλογη αντανάκλαση σήμερα και πως καλλιεργείται η πολιτική σκέψη στους σημερινούς νεο-Έλληνες, γεγονός το οποίο στάθηκε και η αρχική αφορμή για να θυμηθώ τους Ήρωες των παλαιών μας χρόνων.

ΥΓ: Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις πολύ ωραίες διαπιστώσεις, όπως για παράδειγμα να αναλογιστούμε πως η μαεστρία του τραγωδού κατάφερε να κάνει μια παραδοσιοκρατική με μεταφυσικές ανησυχίες ηρωίδα όπως η Αντιγόνη να ταυτίζεται με τους αντιπαραδοσιακού επαναστάτες κάθε εποχής (που συνήθως θέλουν τα αντίθετα), ή πως αυτοί διαβάζουν τον Κρέοντα έκτοτε ως την κακή και άδικη εξουσία (ενώ θεωρητικά επιδιώκουν αυτά που εκείνος προάσπιζε) αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Ευγνωμονώ το παρόν ιστολόγιο για την νεοελληνική απόδοση του κειμένου καθώς με γλύτωσε αρκετές ώρες πληκτρολόγησης

Τέλος, συμπάσχω με τον φίλο prkls και νοιώθω ομοίως την ελευθερία που προκαλεί η αποδοχή της έλλειψης ελπίδας, ευτυχώς δεν έχω TV και ενημερώνομαι για τα πεπραγμένα από άλλους διαύλους :-)

Ο Τελευταίος Διθύραμβος - Ο Νίτσε και η Ελληνική θρησκεία

Σαν σήμερα το 1844 γεννήθηκε στην Πρωσσία ο ίσως μεγαλύτερος μετά τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφος , ο Φρειδερίκος Νίτσε.
Η Google τον τιμά με ένα απο τα Doodles της και εγώ διαπίστωσα πως για έναν περίεργο λόγο , περίεργο λόγω της μεγάλης εκτίμησης που του τρέφω, δεν έχω γράψει ποτέ τίποτα για τον Νίτσε εδώ.

Σκέφτηκα λοιπόν σήμερα, έτσι πρόχειρα στον ελάχιστο χρόνο που έχω - οπότε συγχωρήστε μου το χαμηλό και πρόχειρο για το μέγεθος της προσωπικότητας επίπεδο του παρόντος -  να τιμήσω την επέτειο αυτή εξετάζοντας όπως υπονοεί και ο τίτλος την σχέση του φιλοσόφου με την Ελληνική θρησκεία, δηλαδή τον Ελληνικό Πολυθεϊσμό.

χειρόγραφη αφιέρωση του υπογράφοντος ως Διόνυσος, Νίτσε στον ποιητή Catulle Mendès στο τέλος της ζωής του έχοντας "χάσει τα μυαλά του" (?).
"καθώς ήθελα να παραχωρήσω στην ανθρωπότητα μια απέραντη ευεργεσία, τους δίνω τους διθυράμβους μου. Τους εναποθέτω στα χέρια του ποιητή της Isoline, του πρώτου και μεγαλύτερου εν ζωή σάτυρου -και όχι μόνο σήμερα ... Διόνυσος"

Η αλήθεια είναι πως ο Νίτσε, όπως και οι αρχαίοι φιλόσοφοι τους οποίους μελετούσε (ξεκίνησε την καριέρα του ως κλασικιστής φιλόλογος), λόγω του εύρους της σκέψης του και της βαρύτητας των διατυπώσεων του (πόσο μάλλον όταν αναφερόμαστε σε έργα γραμμένα με αφοριστικό τρόπο: Ηράκλειτος, Νίτσε) αποτέλεσε και αποτελεί ένα πεδίο συνεχώς νέων αναγνώσεων, όπου πολύ συχνά, ειδικά στους κύκλους των μη ειδικών οι παρανοήσεις και το ταμπέλιασμα, με την κατάλληλη χρήση επιλεκτικών αποσπασμάτων, δίνουν και παίρνουν . Νίτσε ο Άθεος, Νίτσε ο Μηδενιστής, ο Πεσιμιστής, ο Φασίστας κοκ.

"Φασίστας" ή φυλετιστής  ο άνθρωπος δεν ήταν και οι παρανοήσεις ξεκινούν από την αγρία τροποποίηση και συρραφή ανέκδοτων αποσπασμάτων  του έργου του από την αδελφή του και την χρήση της φιλοσοφίας του, με εστίαση στον "υπεράνθρωπο" από τους μετέπειτα ναζιστικούς ή φιλοναζιστικούς κύκλους. Ένας "υπερανθρώπος", ο οποίος, όμως, για τον Νίτσε δεν ήταν ο υπερ αλλά ο μετά, ο μετά-άνθρωπος ο μετά την κυρίαρχη και παρακμιακή (για τον Νίτσε) κουλτούρα της εποχής.
Εξάλλου και ο ίδιος το είχε προβλέψει πως ούτε κατανοητός θα γινόταν εύκολα, ούτε θα γλύτωναν τα γραπτά του από αυτές και άλλες παρερμηνείες και διαστρεβλώσεις.

«Έρχομαι πολύ νωρίς», είπε μετά, «δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα μου. Αυτό το τρομερό γεγονός είναι ακόμα στο δρόμο και περιπλανιέται-δεν έχει φτάσει ακόμη στ' αφτιά των ανθρώπων. Η αστραπή και η βροντή χρειάζονται χρόνο* το φως των αστεριών χρειάζεται χρόνο• οι πράξεις, ακόμη κι όταν έχουν γίνει, χρειάζονται χρόνο, ώσπου να τις δουν και να τις ακούσουν οι άνθρωποι

Μηδενιστής ο άνθρωπος που έψαχνε με αγωνία για το χαμένο ιερό κέντρο επίσης δεν ήταν.

Επειδή όμως πολλοί από τους παρευρισκόμενους δεν πίστευαν στο Θεό, ξέσπασαν σε δυνατά γέλια. Μήπως χάθηκε; ρώτησε κάποιος. Μήπως έχασε το δρόμο του σαν το μικρό παιδί; είπε κάποιος άλλος. Ή μήπως κρύβεται; Μήπως μας φοβάται; Μήπως μπάρκαρε στο πλοίο; Μήπως ξενιτεύτηκε; -έτσι φώναζαν και γελούσαν. Ο τρελός πήδησε ανάμεσα τους και τους διαπέρασε με τη ματιά του. «Που είναι ο Θεός;» φώναξε, «θα σας πω εγώ! Τον σκοτώσαμε -εσείς κι εγώ! Είμαστε όλοι δολοφόνοι του! Αλλά πώς το κάναμε; Πώς μπορέσαμε να πιούμε τη θάλασσα ώς την τελευταία σταγόνα; Ποιος μας έδωσε το σφουγγάρι για να σβήσουμε όλο τον ορίζοντα; Τι κάναμε όταν κόψαμε την αλυσίδα που ενώνει τούτη τη γη με τον ήλιο της; Προς τα πού κινείται αυτή τώρα; Προς τα πού κινούμαστε εμείς; Μακριά από όλους τους ήλιους; Δεν γκρεμιζόμαστε συνεχώς; Πίσω, πλάγια, μπροστά, προς όλες τις μεριές; Υπάρχει ακόμα ένα πάνω κι ένα κάτω; Δεν περιπλανιόμαστε σαν μέσα σ* ένα απέραντο μη-δέν; Δεν νιώθουμε την ανάσα του κενού χώρου; Δεν κάνει περισσότερο κρύο; Δεν έρχεται η νύχτα, πάντα η νύχτα, πάνω μας; Δεν πρέπει ν' ανά-βουμε φανάρια στο καταμεσήμερο; Δεν ακούμε ακόμη τίποτε από το θόρυβο που κάνουν οι νεκροθάφτες που θάβουν το Θεό; Δεν μυρίζουμε ακόμη τίποτε από τη θεϊκή αποσύνθεση; -και οι θεοί αποσυντίθενται

Ποια ήταν τα αίτια της ανθρώπινης κατάστασης. Γιατί είχαμε ξεπέσει τόσο πολύ που έπρεπε να διατυμπανιστεί ο θάνατος του Θεού και να αναζητηθεί μια νέα αρχή για την ανθρωπότητα μια νέα ανθρωπότητα.
Το φαρμακερό κατηγορώ του Νίτσε αντηχεί εξίσου εκκωφαντικά στα σημερινά αυτιά.

Καταδικάζω τον Χριστιανισμό. Απαγγέλλω κατά της χριστιανικής Εκκλησίας την εσχάτη όλων των κατηγοριών. Τον θεωρώ ως την μεγαλύτερη διαφθορά ...; Μετέβαλε κάθε αξία σε απαξία, κάθε αλήθεια σε ψέμα, καθετί έντιμο σε αχρειότητα. Τον θεωρώ ως την μεγαλύτερη κατάρα και διαστροφή, το μεγαλύτερο εκδικητικό ένστικτο, που προκειμένου να επιβληθεί χρησιμοποίησε κάθε μηχανορραφία και υποχθόνιο μέσο, δεν εδίστασε μπροστά σε καμιά μικροπρέπεια. - Τον ονομάζω το ανεξίτηλο στίγμα της ανθρωπότητας ...;

Με την σκληρή και κοφτερή σαν ξυράφι κριτική του έναντι στον χριστιανισμό ο Νίτσε "κέρδισε" επάξια τον τίτλο ενός εκ των πιο φημισμένων αθέων όλων των εποχών. Τι είδους άθεος όμως ήταν; Ένας πρώιμος "ιππότης" του αθεϊσμού όπως ο Ντόκινς που έβλεπε στην θρησκεία ως φαινόμενο ΣΥΝΟΛΙΚΑ την αιτία για όλα τα δεινά, από τα οποία θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε ρίχνοντας όλη μας την πίστη όλες μας τις ελπίδες στην "επιστήμη"; Ίσως και να φαντάζει έτσι στα οπτιμιστικά έργα της μέσης περιόδου. Όμως δεν είναι όλες οι θρησκείες ίδιες.

Η μεγαλύτερη ωφέλεια του πολυθεϊσμού.
-Το να φτιάχνει ένα άτομο το δικό του ιδεώδες και να αντλεί απ' αυτό τον δικό του νόμο, τις δικές του χαρές και τα δικά του δικαιώματα είναι κάτι που θεωρούνταν μέχρι τώρα η πιο ανήκουστη ανθρώπινη παρεκτροπή και η ειδωλολατρία καθ' εαυτην. Οι• λίγοι που τολμούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο ένιωθαν πάντα την ανάγκη να απολογηθούν, λέγοντας συνήθως: «Δεν ήμουν εγώ! Δεν ήμουν εγώ! Αλλά ένας θεός μέσα μου^""!» Η θαυμαστή τέχνη και ικανότητα για δημιουργία θεών -ο πολυθεϊσμός- ήταν αυτό μέσω του οποίου μπορούσε να εκφορτιστεί, να εξαγνισθεί, να τελειοποιηθεί και να εξευγενισθεί αυτή η ενόρμηση: γιατί αρχικά ήταν μια πολΰ κοινή και ανυπόληπττη ενόρμηση, που συνδεόταν με την ισχυρογνωμοσυνη, την α-νυπακοή και τον φθόνο. Να είσαι εχθρικός απέναντι στην ενόρμηση για ένα δικό σου ιδεώδες: αυτός ήταν άλλοτε ο βασικός νόμος κάθε ηθικότητας. Υπήρχε μόνο μια νόρμα: «ο άνθρωπος» -και κάθε λαός πίστευε πως είχε αυτή την πρώτη και έσχατη νόρμα. Αλλά πάνω και έξω απ' αυτόν, σε κάποιο μακρινό «πάνω» κόσμο^"', μπορούσε κανείς να δει ένα πλήθος από νόρμες- ο ένας θεός δεν ήταν η άρνηση ενός άλλου θεού ή βλασφημία εναντίον του! Εδώ έγιναν επιτρεπτά για πρώτη φορά τα άτομα, εδώ τιμήθηκε για πρώτη φορά το δίκαιο των ατόμοιν. Η επινόηση θεών, ηρώων και κάθε λογής υπερανθρώπων, όπως και όντων «πλάι» στον άνθρωπο ή «κάτω» απ' αυτόν, νάνων, ξαπικών, κενταύρων, σατυρων, δαιμόνων και διαβόλων, ήταν η ανεκτίμητη προπαρασκευαστική άσκηση για τη δικαιολόγηση του εγωισμού και της υπάτης εξουσίας του ατόμου: την ελευθερία που παραχωρούσε κανείς σ' ένα θεό σε σχέση με τους άλλους θεούς - την παραχώρησε τελικά και στον εαυτό του σε σχέση με τους νόμους, τα ήθη και τους γείτονές του. Αντίθετα, ο μονοθεϊσμός, αιττή η αυστηρή συνέπεια της θεωρίας του ενός και μοναδικού φυσιολογικού ανθρώπου -άρα η πίστη σ" ένα φυσιολογικό θεό, δίπλα στον οποίο υπάρχουν μόνο κάλπικοι ψευτοθεοί- ήταν ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετώπισε μέχρι τώρα η ανθρωπότητα. Την απείλησε με εκείνο το πρόωρο σταμάτημα που, απ' όσο μπορούμε να κρίνουμε, προσέβαλε εδώ και πολύ καιρό ήδη τα περισσότερα άλλα ζωικά είδη• γιατί όλα πιστεύουν σ' ένα και μοναδικό φυσιολογικό ζώο και ιδεώδες για το είδος τους, κι έχουν κάνει οριστικά σάρκα και αίμα τους την ηθικότητα των ηθών. Στον πολυθεϊσμό προεικονίζεται η ελευθερία και η πολυειδία του πνεύματος του ανθρώπου: η δύναμη να δημιουργούμε για τον εαυτό μας δικά μας καινούργια μάτια -συνεχώς όλο πιο καινούργια, όλο πιο δικά μας:... (Σημ. Ο Νίτσε πρωτοποριακά για την εποχή του χρησιμοποίησε τον όρο πολυθεϊσμός για να περιγράψει την Ελληνική θρησκεία, κυρίως για να την αντιδιαστείλει προς τον μονοθεισμό.)

Φυσικά η θρησκεία εξετάζεται υπό το πρίσμα της κοινωνικής της εκδήλωσης δηλ του αποτελέσματος που αυτή ως πίστη έχει στον άνθρωπο και στην κοινωνία και όχι ως υπερβατική θεολογία, δεν χωράει η "μεταφυσική" στην Νιτσεική λογική, έτσι εμφανέστατα στο παραπάνω απόσπασμα η Ελληνική θρησκεία απο-θεοποιείται, μετατρέπεται από πίστη και θρησκεία σε ένα πνευματικό σύστημα το οποίο ο φιλόσοφος μπορεί να αποδεχτεί. Ο Νίτσε φιλοσοφεί δεν θεολογεί και η Θρησκεία αντιμετωπίζεται (και ως ανθρώπινη έκφραση ως σύστημα είναι) ως κατασκεύασμα των ανθρώπων. Ο ρόλος του φιλοσόφου είναι να ερευνά. Όπως είχε γράψει και νεαρός ακόμα στην αδελφή του δηλώνοντας την αποστασία του από την πίστη:

Ως εκ τούτου, οι δρόμοι των ανθρώπων χωρίζουν: αν θέλεις να επιτύχεις την γαλήνη της ψυχής και την ευχαρίστηση, τότε πίστευε. Αν θέλεις να είσαι αφοσιωμένος λάτρης της αλήθειας, τότε αναρωτήσου.

Αλλά αν δεν είναι όλες οι θρησκείες ίδιες και δούμε πίσω από την δικαιολογημένη από τον αντιχριστιανισμό του λογική, υπήρχε μια θρησκευτική έκφραση την οποία ο Νίτσε να εκτιμούσε; Σε πολλά σημεία της αντιχριστιανικής του ρητορείας αυτό είναι εμφανές, εμφανές με το τι αντιδιαστέλεται ο χριστιανισμός, εμφανές από το μέτρο πάνω στο οποίο ο Νίτσε στηρίζεται για να ασκήσει κρητική. Στην "ηθική", στο καλό και στο κακό, στις αξίες, στην πραγματική ανόθευτη ζωή.  Υπάρχει κάτι προς το οποίο ο Νίτσε κοιτάει για να "μετρήσει" σε όλο του το έργο. Και αυτό είναι οι Έλληνες. Οι Έλληνες απέναντι στους οποίους συγκρίνεται όλη η ανθρωπότητα έκτοτε.

Αποδεδειγμένα σε κάθε περίοδο της εξέλιξής του ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός προσπάθησε να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους Έλληνες. Η προσπάθεια αυτή είναι διαποτισμένη με βαθύτατη δυσαρέσκεια, διότι οτιδήποτε κι αν δημιουργούσαν, φαινομενικά πρωτότυπο και άξιο θαυμασμού, έχανε χρώμα και ζωή στη σύγκρισή του με το ελληνικό μοντέλο, συρρικνωνότανε, κατέληγε να μοιάζει με φθηνό αντίγραφο, με καρικατούρα. Έτσι ξανά και ξανά μια οργή ποτισμένη με μίσος ξεσπάει εναντίον των Ελλήνων, εναντίον αυτού του μικρού και αλαζονικού έθνους, που είχε το νεύρο να ονομάσει βαρβαρικά ότι δεν είχε δημιουργηθεί στο έδαφός του. Κανένας από τους επανεμφανιζόμενους εχθρούς τους δεν είχε την τύχη να ανακαλύψει το κώνειο, με το οποίο θα μπορούσαμε μια για πάντα να απαλλαγούμε απ’ αυτούς. Όλα τα δηλητήρια του φθόνου, της ύβρεως, του μίσους έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή να διαταράξουν την υπέροχη ομορφιά τους. Έτσι, οι άνθρωποι συνεχίζουν να νιώθουν ντροπή και φόβο απέναντι στους Έλληνες. Βέβαια, πού και πού, κάποιος εμφανίζεται που αναγνωρίζει ακέραιη την αλήθεια, την αλήθεια που διδάσκει ότι οι Έλληνες είναι οι ηνίοχοι κάθε επερχόμενου πολιτισμού και σχεδόν πάντα τόσο τα άρματα όσο και τα άλογα των επερχόμενων πολιτισμών είναι πολύ χαμηλής ποιότητας σε σχέση με τους ηνίοχους, οι οποίοι τελικά αθλούνται οδηγώντας το άρμα στην άβυσσο, την οποία αυτοί ξεπερνούν με αχίλλειο πήδημα.

Θα μπορούσε να ισχύει η ίδια οπτική και για την θρησκεία; Αυτός ο σεβασμός και θαυμασμός για τα έργα των Ελλήνων συμπεριλαμβάνει και αυτή; Σαφέστατα ναι αν δούμε την ουσία πίσω από την "Γέννηση της Τραγωδίας", στην οποία ο Νίτσε στην πραγματικότητα ζητάει μια επιστροφή στην θρησκεία των Ελλήνων έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί η σύγχρονη παρακμή (την οποία θα ανέλυε σε όλα τα επόμενα έργα του). Στο έργο αυτό ο Νίτσε δημιουργεί στο δίπολο του Διονύσου-Απόλλωνα μια δική του ερμηνευτική της Ελληνικής θρησκείας, ένα νέο βασισμένο στον αρχαίο πολυθεϊσμό σύστημα Νιτσεικής κατασκευής, το οποίο όμως πληρεί τα κριτήρια που ο ίδιος ο φιλόσοφος θα έθετε σε όλα του τα έργα. Επιβίωση της ατομικότητας μέσα στην συλλογικότητα.  Ελεύθερη προσωπικότητα μέσα σε μια οργανικότητα. Δημιουργία μιας συνεχώς προοδεύουσας συλλογικότητας η οποία θα μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες για την γέννηση των "ευγενών" ανθρώπων που με την σειρά τους μπορούν να την πάνε παραπάνω. Στα μάτια του Νίτσε αυτό το είχε καταφέρει μόνο η Ελληνική θρησκεία.

Θα μπορούσε να υποστηριχτεί πως αυτή η οπτική χάνεται από τα επόμενα έργα του Νίτσε.  Όχι αν κοιτάξουμε προσεκτικά  μέχρι και το τέλος οι παγανιστικοί θεοί των Ελλήνων είναι τα αθάνατα πρότυπα στα οποία ο φιλόσοφος προστρέχει.

Πάει πάρα πολύς καιρός πια που ξεμπερδέψαμε με τους παλιούς θεούς: - κι αληθινά, είχαν ένα καλό, χαρούμενο θεικό τέλος!"Δεν πέρασαν από κανένα λυκόφως πεθαίνοντας, - αυτό είναι ψέμμα! Κάτι πολύ περισσότερο: Πέθαναν μόνοι τους απότομα - γελώντας!Αυτό έγινε όταν απο στόμα Θεού ακούστηκε ο πιο άθεος λόγος, - ο λόγος "Εις θεός εστιν. Ουκ έσονται σοι έτεροι Θεοί πλην εμού!"-ένας παλιός με οργισμένη γενειάδα Θεός, ένας ζηλιάρης Θεός που είχε ξεχάσει τον εαυτό του μιλώντας έτσι:Κι όλοι οι Θεοί γελάσαν τότε και χτυπιόντουσαν πάνω στις έδρες τους και φωνάζανε: "Θεικότητα δε σημαίνει ακριβώς το να υπάρχουν θεοί και όχι Θεός;"Όποιος έχει αυτιά, ας ακούσει

Γι' αυτό, ω αδελφοί μου, χρειάζεται μια νέα τάξη ευγενών, που να αντιστρατευτεί όλο τον όχλο και κάθε δυνάστη και πάνω σε νέες πλάκες να γράψει πάλι την λέξη "ευγενής". Πολλοί ευγενείς χρειάζονται, ακριβώς και διάφοροι ευγενείς, για να γεννηθεί η ευγένεια! Η, όπως είπα άλλοτε παραβολικά: "Θεικότητα ακριβώς σημαίνει να υπάρχουν Θεοί κι όχι Θεός!."

...συνεχίζεται

Στο πνεύμα των ημερών - Παγανισμός και πολιτική

Δυστυχώς, τον τελευταίο καιρό αναγκαστικά την σκέψη μου απασχολούν και οι γνωστές πολιτικές εξελίξεις με αποκορύφωμα φυσικά την επιχειρούμενη ταύτιση του παγανισμού (γενικότερα αλλά και ειδικότερα του Ελληνικού πολυθεϊσμού)  με ξένες προς αυτόν σύγχρονες ιδεολογίες. Προσωπικά προσπαθώ να αποφεύγω "πολιτικές" συζητήσεις και να γράφω για αυτά τα πράγματα έχοντας διαπιστώσει πολλά χρόνια τώρα πως το να προσπαθήσεις να συζητήσεις "πολιτικά" με όρους που δεν ανήκουν στην σύγχρονη πολιτική παλέτα, με επικίνδυνα ιδεολογικοποιημένους, και άρα σε μεγάλο βαθμό, κατεστραμμένους στην λογική αντίληψη ανθρώπους, δε βγάζει πουθενά, πέρα της κατάταξης σου στους φασίστες αν μιλάς με τον χ στους άπλυτους αναρχικούς αν μιλάς με τον ψ και τους εξωγήινους αν μιλάς με τον ζ.

Παρομοίως και χωρίς κανένα αίσθημα "ανωτερότητας" ή κάτι αντίστοιχο, δεν μπορώ παρά να μένω χάσκοντας με τις άπειρες και απείρου ηλιθιότητας αναλύσεις και κυρίως αντιδράσεις που διαβάζω στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα πολλά blog, στα σχόλια των Online εκδόσεων των εφημερίδων κτλ. Άλλος ένας λόγος για αποχή από την όλη συζήτηση κατά την γνώμη μου.

Όπως και να έχει, φαίνεται πως οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα μετά την δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ξεπέρασαν κατά πολύ τα όρια μας και υπήρξε μια γενικότερη ανησυχία και κινητικότητα διάχυτες και στον αγγλόφωνο "παγανιστικό" κόσμο, ειδικά από την στιγμή που παρόμοιες καταστάσεις, δηλαδή προσπάθειες ταύτισης του παγανισμού με ξένες προς αυτόν "καταδικαστέες" ιδεολογίες, τις έχουν ζήσει πολλά χρόνια πριν και ίσως και πιο έντονα απ' ότι εμείς στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό υπήρχαν και αρκετοί εκεί έξω, οι οποίοι με ρώτησαν την άποψη μου για τα τεκταινόμενα, την σχέση της ΧΑ με τον παγανισμό και άλλα πολλά. Αποσπάσματα μάλιστα μιας αρκετά εκτενούς τέτοιας συζήτησης χρησιμοποιήθηκαν για ένα σχετικό άρθρο στο πολύ γνωστό παγανιστικό ιστοχώρο The Wild Hunt, δείχνοντας  τον βαθμό στον οποίο προβλήματα, σκέψεις και γεγονότα αντανακλούν στην ευρύτερη "παγανιστική κοινότητα".

Προφανώς στο μεγαλύτερο μέρος τους οι συζητήσεις στρέφονταν στα πράγματα που και εδώ αναγκαστικά  έχω ασχοληθεί. Έχει σχέση ο παγανισμός με τον φασισμό ή με ολοκληρωτικές ιδεολογίες; Είναι η ΧΑ παγανιστική; Σε τι πολιτικούς χώρους ανήκουν οι σύγχρονοι Έλληνες παγανιστές. Έχει πολύ ενδιαφέρον να διαβάσουμε και το άρθρο αλλά και τα σχόλια απο κάτω για να διαπιστώσουμε ομοιότητες αλλά και διαφορές στο πως τίθεται η συζήτηση εδώ και πως έξω. Να δούμε τάσεις, απόψεις, γενικές γραμμές.

Μιλώντας για γενικές γραμμές βρήκα μια πολύ καλή τηλεγραφική διαχείριση του ζητήματος εδώ την οποία θέλω να αντιγράψω καθώς παρά τις κάποιες αντιρρήσεις ή  ίσως διαφορετικές εστιάσεις (στα σημεία που εμφανώς απηχεί σύγχρονες αντιλήψεις/ιδεολογίες), με βρίσκει σύμφωνο.

Με 15 σημεία ο συγγραφέας παρουσιάζει όπως λέει "την απάντησή μου σε αυτή την ψυχοβλαβή κακοφωνία των χοντροκομμένων, φαρισαϊκών και υποκριτικών στάσεων" έναντι του φαινομένου, τις οποίες διαπίστωσε σε ανάλογα κείμενα, σχόλια και συζητήσεις.

Περί ρατσισμού και σύγχρονου παγανισμού 

-Απόρριψη της ιδέας ότι ο παγανισμός είναι μια «ευρωπαϊκή» θρησκεία .
- Έκθεση των σύγχρονων χριστιανικών ριζών της ρατσιστικής ιδεολογίας γενικά , και του αντισημιτισμού ειδικότερα.
- Αποδοχή του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα του αρχαίου παγανισμού .
- Δηλώνουμε την αλληλεγγύη μας προς τους αυτόχθονες λαούς της Αφρικής, της Ασίας και της Αμερικής που συνεχίζουν να υπερασπίζονται και να διατηρούν τις αρχαίες παραδόσεις τους ενάντια στον πνευματικό ιμπεριαλισμό του Χριστιανισμού και του Ισλάμ .
- Δώστε έμφαση στο κοινό και αναφαίρετο  πνευματικό δικαίωμα όλων των ανθρώπων , των παιδιών των Θεών . 

Περί της κατάπτυστης συκοφαντίας ότι ο παγανισμός είναι εγγενώς ρατσιστικός 

-Απόρριψη της συκοφαντίας ότι υπάρχει οποιαδήποτε φυσική συγγένεια μεταξύ παγανισμού και ρατσισμού .
- Παρουσίαση της χριστιανικής απολογητικής ατζέντας εκείνων που προωθούν αυτή την συκοφαντία .
- Αγκαλιάστε τις παγανιστικές κινήσεις που προέκυψαν από την ρομαντική περίοδο χωρίς το φόβο ότι υπάρχει κάτι εγγενώς ρατσιστικό σχετικά με αυτές τις κινήσεις .
- Δηλώνουμε την αλληλεγγύη μας με τον εβραϊκό λαό ο οποίος υπήρξε παραλήπτης των βάναυσων χριστιανικών διώξεων για όσο διάστημα υπήρξαν και οι παγανιστές.
- Υπογραμμίστε τις κοινές πνευματικές ρίζες που ενώνουν τις διάφορες πτυχές του σύγχρονου Παγανισμού , παρά του να δίνετε έμφαση στο οτιδήποτε υποτίθεται μας χωρίζει , ειδικά όταν αυτές οι υποτιθέμενες διαφορές αποδίδονται σε όρους όπως « εθνικότητα » ή «φυλή». 

Περί παγανισμού και πολιτικής. 

- Απορρίψτε όλες τις σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες .
- Εκθέστε την εγγενώς τυραννική φύση του Χριστιανισμού και του Ισλάμ , και τη συνεχιζόμενη επιθετικότητα των δύο αυτών ιδεολογιών σε όλο τον κόσμο .
- Αγκαλιάστε τις αρχαίες παγανιστικές ρίζες των φιλελεύθερων δημοκρατικών αρχών .
- Δηλώστε την αταλάντευτη υποστήριξή μας στις θεμελιώδεις ατομικές ελευθερίες , ιδίως αυτές της ελευθερίας του λόγου και της θρησκευτικής ελευθερίας .
- Δώστε έμφαση στην κοινή ανθρώπινη λαχτάρα για ελευθερία 

Μιλώντας, όμως, για θεμελιώδεις ατομικές ελευθερίες, στην παράνοια των τελευταίων ημερών με τις τηλεδίκες των μελών της ΧΑ, τα πανηγύρια ή αντίστοιχα το μαύρο δάκρυ στα οποία αναλώνονται κατά τρομαχτική πλειοψηφία οι άναρθρες κραυγές που ακούω, διαβάζω και βλέπω ευτυχώς βρίσκονται και μερικά κείμενα -απ' οποιοδήποτε μέρος του ιδεολογικού φάσματος- τα οποία αν μη τι άλλο προσφέρουν μια ελάχιστη ελπίδα, πως ίσως κάπου κάποτε ενδέχεται να επανέλθουν πολιτικές συζητήσεις που να είναι κάπως λογικές, διορατικές και ας ελπίσουμε γιατί όχι γόνιμες.

Οπότε ευχαριστώ τον Περίκαλο που μου επέστησε την προσοχή σε αυτό

και η αλήθεια είναι πως διάβασα με ενδιαφέρον για πολλούς λόγους και αυτό και αυτό με το που έσκασε η υπόθεση.
Αν μη τι άλλο η διαφορά των ημι-ηλιθίων άναρθρων κραυγών και μιας σοβαρής ιδεολογικής στάσης (ακόμα και όταν μας βρίσκει αντίθετους) είναι θετικό στις μέρες μας.