Αρτέμιδα Αυλιδεία - η τρίτη κάθοδος

Αρτέμιδα Αυλιδεία 

16 Ελαφηβολιών 4ο έτος της 697ης Ολυμπιάδος.

ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Β΄295-329 

Απόδοση Ι. Πολυλάς

Κι εμάς ο χρόνος ένατος στον κύκλον του μας ήβρε

κι ακόμη εδώ να μένωμεν. Για τούτο εγώ δεν ψέγω

τους Αχαιούς που αδημονούν, αλλ’ όμως είν’ αισχύνη

πολύν να έμεινες καιρόν και άδειος να γυρίσης

Λάβετε, ω φίλ’, υπομονήν και καρτερείτε ολίγο

να ιδούμ’ εάν του Κάλχαντος τα ρήματ’ αληθεύσουν.

Είναι στον νου μας ζωντανά και μάρτυρες είσθ’ όλοι

όσους δεν πήρε ο θάνατος, οπόταν στην Αυλίδα –

χθες ή προχθές μου φαίνεται – συνάζονταν τα πλοία

των Αχαιών καταστροφήν να φέρουν εις τους Τρώας.

Κι εμείς στους ιερούς βωμούς, όπου μια βρύση εκύλα

κάτω απ’ ωραίον πλάτανον τα όμορφα νερά της,

των αθανάτων καίαμεν εξαίσιες εκατόμβες.

 Μέγα σημάδι εφάνη εκεί, μαύρος σαν αίμα δράκος,

τέρας που έβγαλε στο φως ο ίδιος ο Κρονίδης,

από το βάθος του βωμού στον πλάτανο εχύθη.

Εκεί φωλιάζαν σπούργιτες, αφτέρωτα πουλάκια

εις το υψηλότατο κλαδί κρυμμένα μές στα φύλλα

οκτώ, κι ενάτ’ η μάνα τους που τα’χε γεννημένα.

Τά ’τρωγε αυτός που έτριζαν ελεεινά και γύρω

πετούσε η μάνα κλαίοντας τα τέκνα της κι  ο δράκος

εστράφη, ετινάχθη κι έπιασεν απ’ το φτερό κι εκείνην.

Και αφού τα τέκνα όλα ’φαγε και ακόμη την μητέρα,

θαύμα τον έστησε ο θεός οπού τον είχε δείξει.

Εκεί τον πέτρωσ’ ο υιός του κρυπτοβούλου Κρόνου.

Κι εμείς όλοι απορούσαμε σ’ αυτό που εγίνη εμπρός μας.

Κι ως ήλθαν ξάφνου ανάμεσα στες θείες εκατόμβες

τέρατα τόσο φοβερά, τον λόγον πήρε ο Κάλχας:

«Πώς όλοι στέκεσθ’ άφωνοι; Το μέγ’ αυτό σημείον

ο Ζεύς μας το’δειξε ο σοφός, κι ό,τι δηλοί θα γίνη

με τους καιρούς, αλλ’ ένδοξο θα μείνη στον αιώνα.

Καθώς τα τέκνα όλα ’φαγε και την μητέρα εκείνος,

οκτώ, κι ενάτη ήταν αυτή που τα’χε γεννημένα,

κι εμείς θα πολεμήσωμεν αυτού χρόνους εννέα,

και η πόλις η πλατύδρομη στον δέκατον θα πέση.»

Κάπως έτσι ο Κάλχας, σύμφωνα με το Ομηρικό έπος, προφήτευσε το τέλος της Τροίας, όταν οι θεοί έστειλαν το φοβερό σημείο την ώρα που οι Αχαιοί θυσίαζαν. 

Εἶτα λιμὴν μέγας ὃν καλοῦσι Βαθὺν λιμένα· εἶθ´ ἡ Αὐλὶς πετρῶδες χωρίον καὶ κώμη Ταναγραίων· λιμὴν δ´ ἐστὶ πεντήκοντα πλοίοις, ὥστ´ εἰκὸς τὸν ναύσταθμον τῶν Ἑλλήνων ἐν τῷ μεγάλῳ ὑπάρξαι λιμένι. καὶ ὁ Εὔριπος δ´ ἐστὶ πλησίον ὁ Χαλκίδος, εἰς ὃν ἀπὸ Σουνίου στάδιοι ἑβδομήκοντα. Στράβωνα Γεωγραφικά, βιβλίο ΙΧ 

Τα καράβια τους βρίσκονταν αγκυροβολημένα στους κόλπους της Αυλίδας (κοίλους μυχούς, Ευριπίδης , Ιφιγένεια εν Αυλίδι, στ. 1600), το μεγάλο και μικρό Βαθύ όπως τους ξέρουμε σήμερα, κόλποι γεμάτοι ψάρια (ιχθυόεσσα Αυλιδα, Οβίδιος)

τοῦ δὲ Εὐρίπου τὴν Εὔβοιαν κατὰ τοῦτο ἀπὸ τῆς Βοιωτῶν διείργοντος τῆς τε Δήμητρος ἐν δεξιᾷ τὸ ἱερὸν τῆς Μυκαλησσίας καὶ ὀλίγον ἀπ' αὐτοῦ προελθόντι ἐστὶν Αὐλίς: ὀνομασθῆναι δὲ ἀπὸ τῆς Ὠγύγου θυγατρός φασιν αὐτήν. ναὸς δὲ Ἀρτέμιδός ἐστιν ἐνταῦθα καὶ ἀγάλματα λίθου λευκοῦ, τὸ μὲν δᾷδας φέρον, τὸ δὲ ἔοικε τοξευούσῃ.  Παυσανία, Ελλάδος περιήγησις/Βοιωτικά

Στην Αυλίδα την πετρήεσσαν την περιτριγυρισμένη από βραχώδης λόφους βρίσκονταν το ιερό της Αρτέμιδας και πλάι του μια κρήνη με ωραίο νερό. Εκεί και ο Πλάτανος τον οποίο σκαρφάλωσε ο Δράκος. Μάλιστα κατά πως μας λέει ο Παυσανίας στην εποχή του μέρος του ξύλου του Πλατάνου ακόμα φυλάσσονταν στο ιερό (βιβ. IX 19, 7).

Εκεί επίσης έλαβαν χώρα τα δραματικά γεγονότα, όταν ο Αγαμέμνονας αποφάσισε να θυσιάσει την Ιφιγένεια έτσι ώστε η θεά να σταματήσει να κρατά τους ανέμους και να τους επιτρέψει να αποπλεύσουν. Βέβαια η θεά δεν θα μπορούσε να επιτρέψει την θυσία της κόρης για τα κρίματα του πατέρα της και την τελευταία στιγμή την έσωσε, αλλάζοντας την θέση της πάνω στον θυσιαστήριο βωμό με ένα ιερό ελάφι. Ο Όμηρος δεν μας τα λέει αυτά και δείχνει να αγνοεί την κόρη από την ισχυρή γενιά (ή αυτή που δίνει τα ισχυρά γεννήματα), όμως η ιστορία ήταν γνωστή σε όλους τους προγόνους. Μάλιστα μερικοί υποστηρίζουν πως η Ιφιγένεια ήταν στην πραγματικότητα εξίσου θεά με την Αρτέμιδα αλλά μικρή σημασία έχει αυτό.

Το θέμα είναι πως ο τόπος αυτός με την επιβεβαιωμένη συνεχή κατοίκηση και χρήση από τα μυκηναϊκά χρόνια, είχε τα ίδια χαρακτηριστικά και την εποχή του Παυσανία. Δηλαδή την κρήνη με το αγλαόν ύδωρ, το ιερό της θεάς. Μπροστά από αυτό φύονταν Φοίνικες, όπως και στους Δελφούς και υπήρχαν και δύο αγάλματα της θεάς, όπου στο μεν ένα αυτή κρατούσε τόξο, στο άλλο δάδα. Στην πραγματικότητα η Αυλίδα δεν ήταν ποτέ κανονική Πόλις παρά διατηρούνταν ζωντανή λόγω του φημισμένου ιερού της.

Αυτή η συνέχεια των δύο χιλιάδων περίπου χρόνων τερματίστηκε όταν το 396 μ.χ.χ οι ευγενείς οργανωμένες ορδές ενός βασικού Γερμανικού φύλλου, των Βησιγότθων υπό την εμπνευσμένη ηγεσία του Αλάριχου του Α' (ονομασθείς μάλιστα και Μέγας), κατέβηκαν ανενόχλητες στην νότια Ελλάδα (τώρα σε συμφωνία με Βυζαντινούς ήταν, δεν ήταν τι να σας πω οι απόψεις διίστανται) και κατέστρεψαν κατά την προσφιλή τους και πολιτισμένη τακτική τα πάντα.

Μετά το ενάρετο πέρασμα των Βησιγότθων  μιας και το ιερό είχε καταστραφεί οι νεο-ρωμαίοι είπαν να το μετατρέψουν σε περιοχή λουτρών και πάλι καλά που χρησιμοποίησαν υλικά από τον ναό στην τοιχοποιία και μας έμεινε και κάνα άγαλμα (μαρμάρινα γυναικεία αγάλματα ιερειών). 

Μνάσων καὶ Ἀθηνὼ v Ζωπυρείναν τὴν θυγατέρα ἱερατεύσασαν Ἀρτέμιδι Αὐλιδείᾳ.

SEG 25:542 : Αφιέρωμα αγάλματος της Ζωπυρείνας, ιέρειας της Αρτέμιδος Αυλιδείας, από τους γονείς της.

Οι βυζαντινοί για όσο ακόμα ήταν νεο-ρωμαίοι φτιάχναν και λουτρά μάλλον όμως περνώντας ο καιρός τις κόψαν και αυτές τις συνήθειες με αποτέλεσμα ο χώρος να ξεχαστεί και να ανακαλυφθεί εκ νέου κατά τύχη, από τους απογόνους των Βησιγότθων  Γερμανών Ναζί όταν κατά την διάρκεια της κατοχής θέλησαν να διανοίξουν τον αγροτικό δρόμο ώστε να υπάρχει καλύτερη διακομιδή των τσιμέντων μέχρι το Βαθύ. Α ναι το γνωστό εργοστάσιο είχε ανοίξει στην περιοχή από την δεκαετία του 20.

η ανασκαφή εκείνη, διαρκέσασα μόλις ολίγας ημέρας και διακοπείσα διά την δυστυχίαν των καιρών, επανελήφθη δαπάναις της Αρχαιολογικής Εταιρείας εν έτει 1956. 
I. Θρεψιάδης (Πρακτ. της Αρχ. Εταιρείας 1956, σ. 96)

Αντιληπτό πως οι καιροί τότε ήταν δύσκολοι οπότε οι εργασίες των αρχαιολόγων θα συνέχιζαν χρόνια μετά όπως μας ενημερώνει ο καθηγητής. Βέβαια τα τσιμέντα παρέμειναν και στον μεγάλο λιμένα με τα πολλά ψάρια φτιάχτηκαν και άλλα έργα (τα ναυπηγεία Χαλκίδος το 71 ενώ ο χώρος ήδη είχε χαρακτηριστεί αρχαιολογικός) τα οποία εξυπηρετούν την βιομηχανική πρόοδο, οπότε το ιερό περικυκλώθηκε με αποτέλεσμα να ξεχαστεί εκ νέου και δύσκολα να μπορεί κάποιος να το βρει.  Περί ανάδειξης βέβαια της Ομηρικής Αυλίδας, του ιερού στο οποίο διαδραματίστηκε έστω μυθοπλαστικά μια από τις πιο ισχυρές σκηνές της Ελληνικής τραγικής παράδοσης, ή των λιμένων όπου περίμεναν τα πλοία των Αχαιών τους ανέμους ούτε λόγος.

Οι συνήθειες των Γερμανών διαφέρουν πολύ απ' αυτές των Γαλατών, αφού δεν έχουν δρυΐδες για να προΐστανται των θρησκευτικών τελετών, ούτε πολυνοιάζονται για θυσίες. Για θεούς έχουν μόνο όσους βλέπουν με τα μάτια τους και επιζητούν την εύνοιά τους - τουτέστιν τον Ήλιο, τη Φωτιά και τη Σελήνη (...) Περνούν όλη τους τη ζωή στο κυνήγι και τον πόλεμο. Από παιδιά εκπαιδεύονται στην εργασία και τις κακουχίες (...) Οι φυλές αυτές θεωρούν μέγιστη δόξα, να ρημάζουν τις γειτονικές περιοχές και να τις κάνουν μη κατοικήσιμες. Πιστεύουν ότι έτσι αποδεικνύουν την αξία τους, με το να διώχνουν τους γείτονές τους και κανείς να μην τολμά να πατήσει εκεί. Επίσης πιστεύουν ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο ασφαλείς, μιας και απομακρύνουν τον κίνδυνο ξαφνικών εισβολών.  
— Ιούλιος Καίσαρ, Commentarii de Bello Gallico, βιβλίο VI, παρ. 21-22

Βέβαια μακριά από εμένα Σωβινισμοί και άλλα τέτοια κακά και δεν θέλω να υποστηρίξω πως είχε δίκιο ο Ιούλιος όταν τα έλεγε. Ήδη διαπιστώσαμε πως στην δεύτερη κάθοδο των Γερμανών το ιερό το οποίο είχαν καταστρέψει την πρώτη φορά βρέθηκε ξανά. Μάλιστα στο ότι η τύχη του συγκεκριμένου  ιερού είναι δεμένη με την συγκεκριμένη φυλή συνηγορούν και τα πολύ πιο πρόσφατα γεγονότα όπως το κλείσιμο του εργοστασίου

Μπορεί δηλαδή η τρίτη κάθοδος των Γερμανών να μην είναι τόσο επιτυχημένη, στον αναπτυξιακό τομέα δηλαδή, γεγονός για το οποίο ευθυνόμαστε μόνο εμείς με αποτέλεσμα να κλείνει το εργοστάσιο και πραγματικά λυπάμαι για τις θέσεις εργασίας που χάνονται. Μπορεί ας πούμε από την δεκάδα των καλύτερων οικονομιών επί αείμνηστων εποχών γερμανοτραφέντα Σημίτη και olympic games να είμαστε τώρα από τις τρεις φτωχότερες χώρες στην EU. Μπορεί να γκρινιάζουμε, αλλά νομίζω πως τρίτη και φαρμακερή μας δίνεται και μια εξαιρετική ευκαιρία και η οποία έχει να κάνει με τον πλούτο.

Το ξέρω πως δεν συγκρίνεται η εικόνα ενός εύρωστου παραγωγικού εργοστασίου με αυτή κάποιων ασήμαντων ερειπίων αλλά η όλη φάση μας προκαλεί να δούμε λίγο διαφορετικά κάποια πράγματα. Μας προκαλεί να επανεξετάσουμε τον ορισμό του Πλούτου γενικώς. Γιατί μπορεί για τους μαθημένους σε λεηλασίες Βησιγότθους πχ ο πλούτος να ήταν το χρυσάφι που άρπαζαν, όμως για εμάς έχω την εντύπωση πως αυτός ήταν κάτι πολύ βαθύτερο. Κάτι που πήγαινε πίσω  έως και 4000 χρόνια όπως το ιερό της Αρτέμιδος στην Αυλίδα. 

Ιερό το οποίο με το κλείσιμο του εργοστασίου, εάν βεβαίως επανακαθορίσουμε τις αξίες μας και την έννοια του πλούτου, μπορεί να αναδειχθεί ξανά όπως αρκετοί και στο παρελθόν έχουν προτείνει.

Εξάλλου όπως όλα δείχνουν με βάση ξένους ορισμούς του πλούτου, της οργάνωσης ή της "προόδου" δεν τα καταφέρνουμε καλά. Δεν μπορεί τώρα ένας τυχάρπαστος Έλληνας να παραβγεί τους Βησιγότθους στο δικό τους παιχνίδι.Οπότε μήπως είναι καιρός να επιστρέψουμε στο δικό μας; Ο Κάλχας μπορεί και να είχε κάνει λάθος  και το πράγμα να πήγαινε κάπως έτσι:

ο Ζεύς μας το’δειξε ο σοφός, κι ό,τι δηλοί θα γίνη

με τους καιρούς, αλλ’ ένδοξο θα μείνη στον αιώνα.

Καθώς τα τέκνα όλα ’φαγε και την μητέρα εκείνος,

οκτώ, κι ενάτη ήταν αυτή που τα’χε γεννημένα,

κι εμείς θα χανόμαστε για  χρόνους υπέρ χιλίους

μα όταν επιστρέψουμε τα πλοία εκεί θα βρούμε

και δίπλα κρήνη ιερή με το γλυκό το ύδωρ

που πλούτο βγάζει συνεχώς όσο πολύ και αν κλέψαν.