Ο θάνατος, Ο Επίκουρος, ο Yalom

Στις 31/03 το πρόγραμμα εκδηλώσεων του Μεγάρου μουσικής φιλοξενούσε μια διάλεξη του προβεβλημένου ψυχοθεραπευτή Irvin Yalom. Μάθαμε πως οι ουρές των φιλομαθών Αθηναίων έφταναν μέχρι το μετρό ενώ οι θέσεις είχαν κλείσει από τις 17:00 , 2 ώρες δηλ πριν την έναρξη της ομιλίας, ενώ το σύνηθες είναι σε τέτοιες εκδηλώσεις του Μεγάρου να βρίσκεις δελτίο εισόδου μισή ώρα πριν την έναρξη. Τι ήταν λοιπόν αυτό που έκανε 3.500χιλ Αθηναίους κατά πως υπολογίζουν να σπεύσουν να παρακολουθήσουν την διάλεξη του συγγραφέα του «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», για τον φόβο του θανάτου, που αποτελεί το κεντρικό θέμα του πρόσφατου βιβλίου του που εκδόθηκε στα ελληνικά με τον τίτλο «Στον κήπο του Επίκουρου»;Κατά την γνώμη μου δύο είναι οι καθοριστικοί παράγοντες. Πρώτα απ’ όλα η προβολή του συγκεκριμένου συγγραφέα. Κάθε τόσο εμφανίζεται στο προσκήνιο ένας συγγραφέας τον οποίο για άγνωστους και ακατανόητους τουλάχιστον σε εμένα λόγους τα ΜΜΕ αποφασίζουν να αποθεώσουν. Το φαινόμενο αυτό τα τελευταία χρόνια μπορεί να συμπεριλάβει συγγραφείς όπως ο Paulo Coelho με τον Αλχημιστή του, ο Dan Brown με τους Ιλλουμινάτι του, και τώρα ο Yalom. Προσωπικά θεωρώ πως και οι τρείς περιπτώσεις μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Ξεκινώντας από τον Brown πηγαίνοντας στον Coelho και καταλήγοντας στον Yalom η γνώμη μου είναι πως έχουμε να κάνουμε με συγγραφικές περιπτώσεις που αναλώνονται σε ευκολίες και κυμαίνονται και κάτω του μετρίου, μην πω βρίσκονται στα όρια της υποκουλτούρας ειδικά για την περίπτωση του Brown και των μισών και βάλε έργων του Coelho.
Συνωμοσιολογία, ελπιδοφόρος μεσσιανισμός, και ψυχοθεραπεία ένα φαινομενικά άσχετο τρίπτυχο που όμως αν το σκεφτούμε καλά βλέπουμε πως σχηματίζει μια μεγαλύτερη ξεκάθαρη εικόνα. Την περιγραφή της σύγχρονης ανθρωπότητας και κοινωνίας και εκεί οφείλεται η επιτυχία και των τριών. Ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται συναισθηματικά στην συνωμοσιολογία και αδυνατεί να αντιμετωπίσει λογικά πλήθος καταστάσεων αφού παρασυρόμενος από την έλλειψη γνώσης και ορθής κρίσης, φαντάζεται τριγύρω του έναν άγνωστο κόσμο γεμάτο μυστικές δυνάμεις που δρουν οδηγώντας την ιστορία κάπου , ιστορική πράξη σ την οποία αυτός είναι αμέτοχος. Ο σύγχρονος άνθρωπος επίσης, αρέσκεται να φαντασιώνεται το Ελ ντοράντο, την Εδέμ, και τις μαγικές κοσμικές δυνάμεις που θα συνωμοτήσουν ώστε να του προσφέρουν αύριο, άντε μεθαύριο το πολύ ένα καλύτερο κόσμο αρκεί να το θελήσει, καλύτερο όχι βάση κάποιας λογικής ανάλυσης, απλά καλύτερο γιατί θα εκπληρώνονται οι όποιες του ελπίδες, οι βασισμένες σε χαμηλού επιπέδου συναισθηματισμούς και προσωπικές προσδοκίες, αποκομένες απ’ οποιαδήποτε φυσική και κοινωνική τάξη. Τέλος ο σύγχρονος άνθρωπος, που θεωρεί την οποιαδήποτε ανθρώπινη ζωή ως έχουσα μεγάλη σημασία ( την ίδια στιγμή που αδιαφορεί πλήρως γι’ αυτή ), είναι τρομοκρατημένος με τον θάνατο. Ο καλός θάνατος, των άλλων εποχών, η αυτοθυσία για ιδανικά, η αποθέωση μέσω της μάχης δεν υπάρχουν πια και δεν υπάρχουν και οι αξίες εκείνες στην ζυγαριά των οποίων μια ζωή μπορεί να κριθεί ως καλή, γεμάτη, ολοκληρωμένη, και μια άλλη όχι. Με την απουσία όλων αυτών δεν υπάρχει κριτήριο, δεν υπάρχει αξιολόγηση οπότε αναγκαστικά κάθε ζωή είναι εξ΄ορισμού πολύτιμη και καλή. Αντιθέτως κάθε θάνατος είναι κακός. Και αφού ο θάνατος δεν μπορεί να υπερβεί μέσω ενός συστήματος αξιών ή τρόπου ζωής την όποια ατομικιστική αποτίμηση, και αφού δεν έχει και ένα σύστημα αξιών να αντιστρατεύσει, ο σύγχρονος άνθρωπος τρέμει. Τρέμει και φοβάται ο συνήθως άχρηστος, μικρός, άχθος αρούρης άνθρωπος μην πεθάνει.
Και εκεί έρχεται και πατάει ο κος Yalom, ο οποίος μετά από πόσα χρόνια ως επαγγελματίας ψυχοθεραπευτής ( αλήθεια ορισμό της ψυχής έχουν οι ψυχοθεραπευτές; ), και δεν ξέρω και σε ποια προχωρημένη ηλικία ανακάλυψε τον Επίκουρο και ω δυστυχία μας έρχεται να τον πουλήσει και στην Ελλάδα. Ω δυστυχία μας, που τόσες χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν από τον Yalom να ακούσουν για τον Επίκουρο και την τετραφάρμακο. Ώ δυστυχία μας, που τόσοι και τόσοι έχουν ανάγκη από μια επανάληψη των απλών οδηγιών ζωής του φιλοσόφου. Όπως και στην εποχή του Επίκουρου, σε έναν κόσμο αξιών που σιγά σιγά κατέρρεε, έπρεπε να εμφανιστεί ο φιλόσοφος και να επαναλάβει τα βασικά για όσους τα είχαν ξεχάσει ( και προφανώς θα ήταν πολλοί και τότε ) έτσι έρχεται και τώρα ο συγγραφέας με το σαν καρικατούρα έργο του να επαναλάβει σε φαρσοκωμοδία τα ίδια. Και το πρόβλημα συνεχίζει να υπάρχει.
Και φυσικά θα διαιωνίζεται, για όσο ο ατομισμός κυριαρχεί, για όσο η μόνη αξία είναι το χρήμα, για όσο ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του αποκομμένο απ’ όλο τον κόσμο και για όσο δεν έχει ένα αξιακό σύστημα να ζει. Η κατάσταση θα διαιωνίζεται μέχρι να θυμηθούμε πως ο Αίαντας αυτοκτόνησε γιατί τον χλεύασαν οι συμπολεμιστές του, ο Λεωνίδας έδωσε μια μάχη που οδηγούσε σε σίγουρο θάνατο γιατί όφειλε, μέχρι να θυμηθούμε τον Π.Γιαννόπουλο να καβαλάει το άλογο και να αυτοπυροβολείτε βουτηγμένος στα ιερά νερά της Ελευσίνας αφού είχε πει αυτά που έπρεπε και κανείς δεν έδιδε σημασία.
Εγώ θα αντιπροτείνω μια πιο λαϊκή λύση ειδικά για όσους βρίσκουν δύσκολα ή κουραστικά τα της φιλοσοφίας. Τα παραδοσιακά τραγούδια του Χάρου και μοιρολόγια καθώς και τα ταφικά επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία. Αντιγράφω και ένα παραδοσιακό εδώ που διάβαζα πρόσφατα από συλλογή του Ν. Πολίτη.


Λεβέντης ερροβόλαγε από τα κορφοβούνια
Με το μαντήλι ‘ς το λαιμό, το βαροκεντημένο
Είχε το φέσι του στραβά και τα μαλλιά κλωσμένα,
Κ’ έστριφτε το μουστάκι του και ψιλοτραγουδούσε.
Κι’ ο Χάρος τον αγνάντεψε από ψηλή ραχούλα,
Καρτέρι πάει και τόβαλε ‘ς ένα στενό σοκάκι.
«Γειά σου, χαρά σου, Χάροντα.-Καλό ‘ς το το λεβέντι.
Λεβέντη μ’, πούθεν έρχεσαι, λεβέντη μ’ που πηγαίνεις;
-Από την μάντρα μου έρχομαι, ‘ς το σπίτι μου πηγαίνω.
Πάου να πάρω το ψωμί και πίσω να γυρίσω.
-Λεβέντη μ’ μ’ έστειλε ο Θεός, να πάρω την ψυχή σου.
-Χωρίς ανάγκη κι’ αρρωστιά ψυχή δεν παραδίνω..
Μον’ έβγα να παλέψουμε σε μαρμαρένιο αλώνι,
Κι’ α με νικήσης, Χάροντα, να πάρης την ψυχή μου,
Κι’ α σε νικήσω πάλι εγώ πήγαινε ‘ς το καλό σου.»
Πιάστηκαν και παλεύανε απ’ το πουρνό ως το βράδυ,
Κ’ εκεί ‘ς το γύρισμα του ηλιού που τρέμ’ να βασιλέψη,
Ακούν τον νιό που βόγγυζε και βαριαναστενάζει.
«Ασε με Χάρε μ’, άσε με παρακαλώ να ζήσω,
Τι έχω τα πρόβατα άκουρα και το τυρί ‘ς το ζύγι,
Τι έχω γυναίκα παρανιά και χήρα δεν της πρέπει,
Τι έχω παιδί κ’ είναι μικρό κι’ ορφάνια δεν του μοιάζει.
-Τα πρόβατα κουρεύονται και το τυρί ζυγειέται,
Και ταρφανό πορεύεται κ’ η χήρα κυβερνειέται."

ΥΓ: Όσοι θα ήθελαν να μάθουν λίγο περισσότερα για την Επικούρεια φιλοσοφία ακόμα και αν άκουσαν για τον Επίκουρο από τον Yalom ας πάνε στην πολύ καλή σελίδα http://www.epicuros.gr/