(ουχ ώσπερ ο Βίων έλεγε)
«τα παιδάρια παίζοντα των βατράχων τοις λίθοις εφίεσθαι, τους δε βατράχους μηκέτι παίζοντας αλλ' αληθώς αποθνήσκειν»
Χθες ήταν η παγκόσμια ημέρα των ζώων (όχι των δίποδων), και θα είχε ίσως ενδιαφέρον να δούμε μερικά πράγματα αφού αντιγράψω τα παρακάτω βασικά από το νετ.
Η Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων πρωτογιορτάστηκε το 1931 σ' ένα συνέδριο περιβαλλοντιστών στη Φλωρεντία, ως ένας τρόπος για την ευαισθητοποίηση κοινού και ειδικών για τα υπό εξαφάνιση ζώα. Από τότε, η γιορτή διευρύνθηκε και περιλαμβάνει όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου.
Η 4η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Ζώων, επειδή συμπίπτει με τον εορτασμό της μνήμης του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, που έχει αναγορευτεί από την Καθολική Εκκλησία ως προστάτης των ζώων και του περιβάλλοντος.
H Διεθνής Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων (1978)
Άρθρο 1
Όλα τα ζώα γεννιούνται με ίσα δικαιώματα στη ζωή και στη δυνατότητα ύπαρξης.
Άρθρο 2
1. Ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται τη ζωή κάθε ζώου.
2. Ο άνθρωπος ανήκει στο ζωικό βασίλειο και δεν μπορεί να εξοντώνει ή να εκμεταλλεύεται τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου. Αντίθετα, οφείλει να χρησιμοποιεί τις γνώσεις για το καλό των ζώων.
3. Κάθε ζώο δικαιούται φροντίδας, προσοχής και προστασίας από τον άνθρωπο.
Άρθρο 3
1. Κανένα ζώο δεν πρέπει να υποβάλλεται σε κακομεταχείριση ή απάνθρωπη συμπεριφορά.
2. Αν η θανάτωση ενός ζώου θεωρηθεί υποχρεωτική πρέπει να γίνεις στιγμιαία, ανώδυνα και χωρίς καμιά πρόκληση αγωνίας του ζώου.
Άρθρο 4
1. Κάθε ζώο δικαιούται να ζήσει στο φυσικό του χώρο (γη, θάλασσα, αέρας) και να αναπαράγεται σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους,
2. Η στέρηση ελευθερίας του ζώου ακόμη κι αν γίνεται για μορφωτικούς σκοπούς είναι αντίθετη προς τη διακήρυξη δικαιωμάτων αυτού.
Άρθρο 5
1. Κάθε ζώο που από παράδοση θεωρείται κατοικίδιο δικαιούται να ζήσει με το ρυθμό και τις συνθήκες ζωής και ελευθερίας που αντιστοιχούν στο είδος του.
2. Η διαφοροποίηση αυτών των συνθηκών από τον άνθρωπο έχει σκοπούς κερδοσκοπικούς και είναι αντίθετη προς τη διακήρυξη.
Άρθρο 6
1. Κάθε ζώο που αποτελεί σύντροφο του ανθρώπου έχει δικαίωμα διάρκειας ζωής ανάλογης με τη φυσική του μακροβιότητα.
2. Η εγκατάλειψη ενός ζώου θεωρείται πράξη απάνθρωπη και εξευτελιστική.
Άρθρο 7
Αναφορικά με τα ζώα που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον άνθρωπο, η διάρκεια και η ένταση δουλειάς πρέπει να είναι σε λογικά πλαίσια, η διατροφή τους ικανοποιητική και η ανάπαυσή τους υποχρεωτική.
Άρθρο 8
1. Οποιοσδήποτε πειραματισμός πάνω στα ζώα, ιατρικός, επιστημονικός, κλπ. Αντιτίθεται προς τα δικαιώματα των ζώων, εφόσον προκαλεί πόνο σωματικό ή ψυχικό.
2. Πρέπει να επιδιώκεται η αντικατάσταση του πειραματισμού πάνω στα ζώα από άλλες υπάρχουσες τεχνικές.
Άρθρο 9
Τα ζώα που εκτρέφονται για τη διατροφή του ανθρώπου πρέπει να στεγάζονται, να τρέφονται, να μετακινούνται και να θανατώνονται χωρίς πρόκληση πόνου και αγωνίας.
Άρθρο 10
1. Απαγορεύεται η εκμετάλλευση των ζώων για τη διασκέδαση των ανθρώπων.2. Η έκθεση ζώου και τα θεάματα που χρησιμοποιούν ζώα αποτελούν καταστρατήγηση της αξιοπρέπειας και του σεβασμού προς τη ζωή του ζώου.
Άρθρο 11
Κάθε πράξη που χωρίς λόγο προκαλεί θάνατο ζώου είναι βιοκτονία, είναι έγκλημα απέναντι στη ζωή.
Άρθρο 12
1. Κάθε πράξη που προκαλεί θάνατο μεγάλου αριθμού άγριων ζώων αποτελεί «γενοκτονία», έγκλημα απέναντι στο είδος.
2. Η μόλυνση και οποιαδήποτε καταστροφή του φυσικού μας περιβάλλοντος οδηγούν στη γενοκτονία.
Άρθρο 13
1. Σεβασμός επιβάλλεται ακόμη και στο νεκρό ζώο.
2. Κάθε σκηνή βίας στην τηλεόραση και το σινεμά, με θύματα ζώα πρέπει να απαγορευτεί και μόνο οι σκηνές που έχουν σκοπό να ενημερώσουν για τα δικαιώματα των ζώων οφείλουν να προβάλλονται.
Άρθρο 14
1. Οι οργανισμοί προστασίας και προάσπισης των ζώων πρέπει να αντιπροσωπεύονται από κάθε κυβέρνηση.
2. Τα δικαιώματα του ζώου πρέπει να κατοχυρωθούν απ' τους νόμους, όπως ακριβώς και τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Διάβασα σε πολλές εφημερίδες και ιστολόγια την είδηση και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι έντονη η (δικαιολογημένη) δυσαρέσκεια για τον τρόπο που φερόμαστε στα ζώα, θεωρώντας αυτήν την κατάσταση σαν κάτι που ίσχυε από πάντα με μια προοδευτική βελτίωση της αντιμετώπισης καθώς περνούν τα χρόνια, με αποκορύφωμα την φιλοσοφία πίσω από την διακήρυξη των δικαιωμάτων των ζώων.
Ισχύει όμως και εδώ αυτή η γνωστή γραμμικότητα που εφαρμόζει ο σύγχρονος άνθρωπος σε όλα τα θέματα, ή η σχέση ανθρώπων-ζώων έχει περάσει από διαφορετικά στάδια στο πέρας των εποχών, των πολιτισμών, των θρησκειών;
Το αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι πως ο άνθρωπος ως παμφάγο στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, έχει έτσι και αλλιώς την τάση και ανάγκη και να τα φάει τα ζώα και με την εγκαθίδρυση της αγροτικής κοινωνίας να τα εκμεταλλευτεί, χρησιμοποιήσει, κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ (μέχρι να τα εξαφανίσουμε όλα). Οπότε αυτό που διαφέρει είναι ο τρόπος που γίνονται τα παραπάνω, και κυρίως σε τι πλαίσιο μπαίνει – σύμφωνα με την εκάστοτε ‘φιλοσοφία’ της εποχής- η σχέση ανθρώπων ζώων.
Ένας λίγο πολύ κοινός ‘μύθος’ σε αυτή την γραμμική βελτίωση των σχέσεων ανθρώπων-ζώων είναι όπως και σε πολλά άλλα πράγματα η μετάβαση από τον αρχαίο κόσμο, ένα κόσμο αιματηρών θυσιών σε αυτόν της χριστιανικής αγάπης, άποψη που γρήγορα γίνεται αποδεκτή από αυτούς που μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων.
Στην πραγματικότητα όμως, η κατάσταση είναι πολύ μα πολύ διαφορετική καθώς η πρώτη ‘υποβάθμιση’ της σχέσης και τάξης των ζώων σημειώθηκε με τον ερχομό του μονοθεϊσμού και την απαγόρευση των παγανιστικών αιματηρών θυσιών.
Γιατί εκεί που για τους παγανιστές τα ζώα μπορεί να ήταν ιερά, αδέλφια τους, αγγελιοφόροι των θεών, έμψυχα με μόνη διαφορά στην ‘τάξη’, με τον μονοθεϊσμό ξεκινά η μεγάλη πορεία προς την αντικειμενοποίηση τους. Μέγιστη απόδειξη έναντι στο ‘επιχείρημα’ περί θυσιών φυσικά και είναι το γεγονός πως ουδέποτε τερματίστηκε στα πλαίσια του χριστιανισμού η κατανάλωση των ζώων ως τροφή (κάτι που αντιθέτως παρατηρείται αν και περιθωριακά στον παγανισμό ), απλά τερματίστηκε ή ένταξη αυτής της πράξης στο θρησκευτικό πλαίσιο του ιερού. Οπότε απλά από-ιεροποιήθηκαν τα ζώα χάνοντας ακόμα και αυτήν την ιδιότητα τους ως έμψυχα.
Δυστυχώς εδώ μεγάλο μέρος της ευθύνης έχουν κάποιοι Έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης ο οποίος πρώτος υποστήριξε πως τα ζώα έχουν αποστολή την ‘χρήση’ τους από τον άνθρωπο και αναλόγως αυτής της χρήσης κατατάσσονται σε χρήσιμα κτλ. Ταυτόχρονα η φιλοσοφική εξερεύνηση του λόγου και η ταύτιση του με τον άνθρωπο σε αντιδιαστολή με τα άλογα ζώα σιγά σιγά προετοίμασε το έδαφος για τα υπόλοιπα, ειδικά μέσω της σχολής των Στωικών που φαίνεται να γίναν οι μεγάλοι υπέρμαχοι της αρχικής θέσης του Αριστοτέλη και δημιούργησαν τις ‘διχαστικές’ αυτές βάσεις στην επιχειρηματολογία που και αργότερα με ακραία εντονότερο βαθμό χρησιμοποιήθηκε και από τον μονοθεϊσμό διαταράσσοντας την σχέση συγγένειας ζώων-ανθρώπων που εν πολύς ίσχυε στον πολυθεϊσμό.
Στην συνέχεια, και αφού τα ζώα είχαν στερηθεί της ψυχής τους, της λογικής τους, και απλά ήταν χρήσιμα, το τελειωτικό χτύπημα έγινε με την ‘πρόοδο’ των τελευταίων λίγων αιώνων, με την ‘επιστήμη’ και την τεχνική που από την μία μας επέτρεψαν αυτήν την τελική επικράτηση σε όλη την φύση – που προανήγγειλε ο μονοθεισμός στο γνωστό «αυξάνεστε και πληθύνεστε και κατακυριεύσατε…» που ίσως αποτελεί και την χυδαιότερη ‘εντολή’ που οι άνθρωποι βάλαν να λέει ‘θεός’-, και από την άλλη ‘δικαιολόγησαν’ με ανθρωποκεντρικά κριτήρια την αναγκαιότητα της (τα απάνθρωπα και συχνά άχρηστα πειράματα στα ζώα πχ για το καλό των ανθρώπων).
Το ενδιαφέρον είναι πως αυτές οι δύο οπτικές για τις σχέσεις ανθρώπων/ζώων ήδη από την ύστερη αρχαιότητα βρίσκονται σε σύγκρουση και μάλιστα ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο που υπάρχει ακόμα και σήμερα. Έτσι τουλάχιστον μας δείχνουν οι διάλογοι του Πλουτάρχου (στην νεοπλατωνική γραμμή υπέρ των ζώων, «Πότερα των ζώων φρονιμώτερα, τα χερσαία ή τα ένυδρα») ή του
Φίλωνα (Ιουδαϊκή αντίληψη κατά των ζώων με Στωική/Αριστοτελική επιχειρηματολογία) ή τέλος του
Θεόφραστου που αν και διάδοχος του Αριστοτέλη στάθηκε τελείως αντιθέτως με αυτόν, θέλοντας να καταργήσει ακόμα και τις θυσίες, στρεφόμενος σε μια διατροφή καθαρά χορτοφαγική (παρομοίως και ο Πορφύριος με το
Περί Αποχής Εμψύχων).
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα βρίσκονται στο
Animals, Gods and Humans: Changing Attitudes to Animals in Greek, Roman and Early Christian Thought
που μας δείχνει πόσο επικίνδυνο είναι να μένουμε στην επιφάνεια των πραγμάτων.
Νομίζω ο καλύτερος τρόπος να κλείσουμε στο κλίμα της παγκόσμιας ημέρας των ζώων είναι με μια προσευχή
‘του φτωχούλη του θεού’ που με τα πανθεϊστικά της στοιχεία σε πλήρη αντίθεση με τα μονοθεϊστικά δόγματα αποτελεί και την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα (μπορείτε να διαβάσετε και λίγο Πλούταρχο, Θεόφραστο, Πορφύριο για να καταλάβετε βέβαια και την διαφορά επιπέδου)
Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, με όλα σου τα πλάσματα και ξέχωρα για τον κυρ αδελφό τον Ήλιο, που μας φέρνει τη μέρα και που η χάρη του μας φωτίζει και που είναι όμορφος κι αστραφτερός και με τη μεγάλη του λάμψη μαρτυράει για Σένα, Ύψιστε!
Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, για την αδελφή Σελήνη και τ’ άστρα, που δημιούργησες στον ουρανό, λαμπερά, πολύτιμα κι ωραία! Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, για τον αδελφό μας τον άνεμο, και για τον αέρα, για το σύννεφο, για τη γαλήνη και για όλους τους καιρούς, που με αυτά στηρίζεις τα πλάσματά σου!
Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, για το αδέλφι μας το νερό, που είναι πολύ χρήσιμο, και ταπεινό και πολύτιμο κι αγνό!
Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, για την αδελφή φωτιά, που με φωτίζεις τη νύχτα, κ’ είναι ωραία και χαρούμενη και δυνατή και ρωμαλέα!
Δοξασμένος νάσαι, ω Κύριε, για την αδελφή μας, τη μητέρα τη μητέρα Γη, που μας τρέφει και μας αναβαστάζει και γεννάει πλήθος πωρικά και πολύχρωμα άνθη και δέντρα!
