Διστακτικό τραγούδι

Διστακτικό τραγούδι (στις οφειλόμενες εμμονές)

Διστακτικά τιτίβισε, σαν κρύφτηκε ο ήλιος,

ο κότσυφας μη ξέροντας το σύννεφο τι φέρνει.

Μα είτε μπόρα και βροχή, είτε δροσιάς το χάδι

να τραγουδά δεν σώπασε ωσότου αποθάνει

Στον Ουρανό και στην Γή. Εορταστική τελετουργία στην αρχαία Πόλη

 Ένα κύριο χαρακτηριστικό κάθε τελετουργίας είναι πως αυτή δρά σε πολλά επίπεδα, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα όχι μόνο τους όποιους “μεταφυσικούς” στόχους έχουν οι μετέχοντες σε αυτήν, αλλά και κοινωνικούς ή άλλους. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που στους παραδοσιακούς πολυθεϊστικούς πολιτισμούς η τελετουργία επιτυγχάνει συχνά αξιοθαύμαστο βαθμό πολυπλοκότητας αλλά και νοημάτων. Πολύ θα ήθελα να γράψω κάτι ειδικά για το θέμα σε άλλο ύφος, πιο δικό μας, αλλά μιας και έτυχε να δοθεί ένα τέτοιο θέμα εργασίας στο πανεπιστήμιο, δράτωμαι της ευκαιρίας να την ανεβάσω, και ίσως στο μέλλον επανέλθω, με ένα λιγότερο “περιορισμένο”, εκφραστικά, ως ανάπτυξη αλλά και ως ουσία, τρόπο.
Το θέμα της εργασίας ήταν:
«Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται η επικοινωνία των ανθρώπων με τους θεούς, και ταυτόχρονα η ενότητα των πολιτών μεταξύ τους, μέσω των εορτών που οργανώνονται μέσα στα πλαίσια της αρχαίας πόλης-κράτους;»

Εισαγωγή
Για την αρχαία κλασική κοινωνία, η θρησκεία δεν αποτελεί ένα απολύτως διακριτό πεδίο δράσης, σε σχέση με τις άλλες εκδηλώσεις του ανθρωπίνου βίου, με αποτέλεσμα θρησκευτικές εκδηλώσεις και εκφάνσεις να βρίσκονται σε κάθε πτυχή της ζωής της πόλης. Αντιλήψεις που σχετίζονται με το ιερό και λατρευτικές πρακτικές, διατρέχουν κάθε στιγμή της ζωής. Ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο εκφράζεται η θρησκευτικότητα, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορες μορφές λατρείας, από το επίπεδο της οικογένειας, μέχρι αυτό της οργανωμένης πόλης. Η έλλειψη, όμως, μιας κεντρικής θρησκευτικής εξουσίας και μιας οργανωμένης δογματικής θεολογίας, τουλάχιστον έτσι όπως τις γνωρίζουμε εμείς σήμερα από τις μετέπειτα θρησκείες, διαφοροποιεί σε μεγάλο βαθμό τους τρόπους με τους οποίους η θρησκευτικότητα εκδηλώνονταν στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, είτε ως αντίληψη, είτε ως πρακτική[1].

Σύμφωνα με το επικρατέστερο υπόδειγμα μελέτης της ελληνικής θρησκείας της εποχής, τον κυρίαρχο θεσμικό και οργανωτικό ρόλο για τον καθορισμό της θρησκευτικής έκφρασης, διαδραμάτιζε η ίδια η πόλη. Αυτή ήταν που οριοθετούσε τους κανόνες της θρησκευτικής ζωής, όπως ακριβώς καθόριζε και την πλειονότητα των άλλων κοινωνικών δομών, στην ζωή των πολιτών της. Διαμόρφωνε λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, την ίδια την εξέλιξη της θρησκείας, όπως και η ίδια η πόλη είχε διαμορφωθεί από αυτή, ενσωματώνοντας, το σύνολο των θρησκευτικών αντιλήψεων και εκφράσεων, εθίμων και πρακτικών, οι οποίες την ταυτοποιούσαν σαν μια διακριτή πολιτική-κοινωνική οντότητα[2]. Έτσι, όπως εμφανίζονται διαφοροποιήσεις και μεγάλη ποικιλία εκφράσεων, σε πολλούς άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας στα πλαίσια των πόλεων κρατών, και στην θρησκεία παρατηρούνται ιδιαιτερότητες και μια θαυμαστή ποικιλομορφία εθίμων, πρακτικών και αντιλήψεων που καθιστούν την κάθε πόλη μια διαφορετική περίπτωση.

Παρόλα αυτά, η θρησκευτική έκφραση στο επίπεδο της πόλης-κράτους, με την πληθώρα των εορτών και των άλλων εκδηλώσεων, αποτελεί και το καλύτερα προσβάσιμο σε εμάς μοντέλο για την κατανόηση της ελληνικής θρησκείας της εποχής στο σύνολο της. Καθώς μάλιστα, σε αυτό το πλαίσιο, η θρησκευτική ζωή οργανώνεται από την πόλη, μπορούμε μέσω της μελέτης της να εξάγουμε χρήσιμες πληροφορίες, για το πώς επηρέαζε η θρησκεία την ζωή των πολιτών συνολικά, καθώς και το πώς αυτή σχετίζονταν με τις επιδιώξεις και ανάγκες της πόλης, να διατηρεί άρρηκτους τους μεταφυσικούς δεσμούς με τον κόσμο των θεών, ως συνεκτικό κρίκο και εγγυητικό παράγοντα της κοινωνικής συνοχής.

Θρησκευτικές εορτές και δημόσιος βίος
Η πληροφόρησή μας, για την θρησκεία στις κλασικές πόλεις, προέρχεται από ένα ευρύ φάσμα αποσπασματικών πηγών, το οποίο όμως, συνδυαστικά, μπορεί να μας δώσει την γενική εικόνα, αλλά και επιμέρους σημαντικές πτυχές της θρησκευτικής ζωής. Οι κύριες πηγές μας είναι οι φιλολογικές μαρτυρίες στα έργα ποιητών, ρητόρων και φιλοσόφων της εποχής, τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα εξ’ αυτών εξαγόμενα συμπεράσματα, και φυσικά τα μεγάλης αξίας επιγραφικά τεκμήρια, τα οποία αποτελούν και την πιο άμεση πηγή πληροφόρησης. Σε επιγραφές σώζονται ιεροί κανόνες και νόμοι σχετικοί με θρησκευτικά ζητήματα, και μέσω αυτών αντλούμε πληροφορίες για τα ημερολόγια των πόλεων, τις εορτές και τους συμμετέχοντες σε αυτές, για τους θρησκευτικούς λειτουργούς, για τις τελεστικές πρακτικές αλλά και για την οργανωτική διάρθρωση της λατρείας[3]. Για την Αθήνα[4] επί παραδείγματι μαθαίνουμε πως υπήρχε μια θρησκευτική οργανωτική διάρθρωση, η οποία ανταποκρίνονταν στις κοινωνικές δομές της εποχής. Οικογένειες, γένη και φρατρίες, δήμοι και φυλές αλλά και όλη η πόλη συνολικά, εμφανίζουν μια έντονη θρησκευτική δραστηριότητα, άλλοτε τελείως αυτόνομη και άλλοτε συμπληρωματική.

Οι εορτές, σε επίπεδο πόλης ή δήμων κτλ., καθορίζονταν από ένα θεσμοθετημένο θρησκευτικό ημερολόγιο. Το ελληνικό ημερολόγιο την κλασική εποχή ήταν σεληνιακό-ηλιακό και η κάθε πόλη είχε το δικό της, με ένα ξεχωριστό εορτολόγιο. Ο μήνας άρχιζε με την εμφάνιση της νέας σελήνης και είχε διάρκεια 29 ή 30 ημερών. Για να μην προκαλείται πρόβλημα μετάπτωσης των μηνών στις εποχές, το σφάλμα της διαφοράς που δημιουργούνταν, μεταξύ σεληνιακού και ηλιακού έτους, διορθώνονταν με την προσθήκη ενός εμβόλιμου μήνα ανά τακτά διαστήματα. Οι μήνες, στις περισσότερες των περιπτώσεων, έπαιρναν τα ονόματα τους από τις τελούμενες εορτές, όχι αναγκαία την πιο σημαντική του μήνα, όπως μας δείχνει το παράδειγμα της Αττικής, και από ονόματα θεοτήτων[5]. Η αρχή δε του ημερολογιακού έτους πολλές φορές είχε να κάνει με κάποιο χαρακτηριστικό ηλιακό φαινόμενο, όπως οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Παρ’ όλα αυτά, δεν φαίνεται να είχε σαν ημέρα κάποιο εορταστικό χαρακτήρα, και η κάθε πόλη μπορεί να διάλεγε άλλο σημείο για τον πρώτο μήνα του έτους της[6].

Εκτός, όμως από τις τελούμενες ανά μήνα εορτές, κατά την διάρκεια εκάστου μήνα υπήρχαν και ιδιαίτερες επαναλαμβανόμενες ημέρες με θρησκευτική σημασία, όπως η νουμηνία, η εβδόμη ημέρα, αφιερωμένη στον Απόλλωνα, ή οι τελευταίες ημέρες, θεωρούμενες ως δυσοίωνες και αφιερωμένες στους νεκρούς και την Εκάτη[7]. Κάποιες εορτές ήταν πολυήμερες, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η λατρευτική πρακτική απαιτούσε μόνο μια απλή θυσία. Όλες όμως μαζί συνέθεταν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο δίκτυο θρησκευτικών εκδηλώσεων, με αποτέλεσμα ελάχιστες ημέρες μέσα στον χρόνο να μην σηματοδοτούνται από κάποια θρησκευτική έκφραση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η θρησκεία διαμόρφωνε έναν θρησκευτικό χρόνο, γύρω από τον οποίο εκτυλίσσονταν η ζωή της πόλης και των κατοίκων της[8].

Καθώς μάλιστα, η θεσμοθετημένη θρησκευτική έκφραση δεν ήταν μια κατ’ ατομική επιλογή πράξη, αλλά καθόριζε τον βαθμό πολιτικής αυτοσυνειδησίας των πολιτών και τις σχέσεις μεταξύ τους, ο θρησκευτικός χρόνος ήταν αυτός που όριζε και νοηματοδοτούσε κάθε άλλη κοινωνική εκδήλωση. Επιπροσθέτως, δεν είναι μόνο οι μεγάλες πανελλήνιες εορτές ή οι αντίστοιχες πολιτικές που με την περιοδικότητά τους όριζαν μεγαλύτερα χρονικά πλαίσια, αλλά και εντός του έτους μπορούμε να διακρίνουμε κάποιους ευρύτερους εορταστικούς και τελεστικούς κύκλους, συνήθως συντονισμένους με φυσικά φαινόμενα και την γεωργία, οι οποίοι καθόριζαν εργασίες και ασχολίες και ρύθμιζαν την ζωή στην πόλη[9]. Κατ’ αυτήν την έννοια οι διάφορες εορτές και τελετές δεν αποτελούσαν μόνο την βάση της μεταφυσικής σύνδεσης των ανθρώπων με τους θεούς, αλλά και το θεμέλιο των μεταξύ τους σχέσεων, πάντα κάτω από τις πολιτικές επιταγές της πόλης, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια.

Κύρια συστατικά των πολιτικών εορτών

Για την ελληνική θρησκευτική σκέψη, που όπως ήδη αναφέραμε δεν αυτονομεί το θρησκευτικό από τις άλλες υπαρξιακές καταστάσεις[10], οι θεοί είναι ανώτερες οντότητες, οι οποίες υπερέχουν του ανθρώπου, και όντας παρόντες σε όλο το φάσμα των κοσμικών[11] εκδηλώσεων, επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους την ζωή του. Παρότι αυτοί δεν κερδίζουν κάτι από τις ανθρώπινες λατρευτικές εκδηλώσεις, η απόδοση τιμών είναι κάτι που τους ευχαριστεί, ενώ αντιθέτως ή έλλειψη αναγνώρισης λογίζεται ως ύβρης και τιμωρείται. Η ανάπτυξη μιας σχέσης αμοιβαιότητας, προσφέρει στους ανθρώπους πολλά θετικά ενώ ταυτόχρονα αποτρέπει κακουχίες και δεινά. Έτσι ο ρόλος της θρησκείας είναι η ανάπτυξη και διατήρηση της σχέσης των ανθρώπων με τους θεούς μέσω τελετουργικών πράξεων[12]. Στα πλαίσια των εορτών, λαμβάνει κυρίως έναν ευχαριστήριο-τιμητικό χαρακτήρα ή αντανακλά μια αντίληψη, βασισμένη στην συμπαθητική μαγικο-θρησκευτική σκέψη[13]. Παρότι λοιπόν οι ποικίλες εορτές εμφανίζουν διαφορετικές πρακτικές και στοχεύσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε τα κοινά τους συστατικά, τα οποία εξυπηρετούν όχι μόνο τις μεταφυσικές ανάγκες της επικοινωνίας των ανθρώπων με τους θεούς, αλλά και κοινωνικές.

Αναφερθήκαμε πριν στον καθορισμό του ιερού χρόνου κατά τον οποίον λαμβάνουν χώρα οι διάφορες εορτές και τελετές. Στην θρησκευτική ζωή, όμως, των Ελλήνων υπάρχει και αντίστοιχος καθορισμός, πολύ συγκεκριμένος και σημαντικός, θρησκευτικού χώρου, ο οποίος με την σειρά του οριοθετεί επιτρεπτά όρια έκφρασης ή συγκεκριμένες ενέργειες και ασχολίες. Ο ιερός χώρος συνήθως σηματοδοτείται από τον βωμό, ο οποίος είναι και το κεντρικό εστιακό σημείο για την λατρεία. Έτσι, τα συμπλέγματα βωμών, τεμένων, ναών και άλλων σημαντικών θρησκευτικών σημείων, οριοθετούν τον ιερό χώρο, στον οποίο πραγματοποιείται η επαφή των ανθρώπων με τους θεούς και διαχωρίζουν τον χώρο αυτό από το πεδίο διεξαγωγής των άλλων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων[14]. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως μια κύρια εκδήλωση της θρησκευτικότητας, όπως αυτή εκφράζεται στα πλαίσια των πολιτικών εορτών, είναι η πομπή προς το ιερό. Η πομπή εξυπηρετεί, ως θρησκευτική δράση, την προετοιμασία για την αποκορύφωση της τελετής, στην πραγματοποιούμενη στον βωμό θυσία. Ταυτόχρονα, λειτουργεί ως σύνδεση του ιερού χώρου με τον ανθρώπινο, ανανεώνοντας την ευεργετική δύναμη του θείου στον πολιτικό χώρο, καθώς τα ιερά αντικείμενα, οι προσφορές και τα υμνητικά τραγούδια κτλ., διασχίζουν και ενώνουν τα δύο χωρικά πεδία[15]. Φυσικά, οι πομπές εξυπηρετούν και τις ανάγκες της ενότητας των πολιτών, φέρνοντας τους όλους κοντά, σε μια από κοινού δράση, ενώ ταυτοχρόνως με τους κανόνες συμμετοχής που τις διέπουν, αναπαράγουν σε θρησκευτικό επίπεδο την κοινωνική τάξη και τα ήθη. Τέλος, σε ειδικές περιπτώσεις, λειτουργούν ως εξέχοντα πολιτικά σύμβολα, όπως για παράδειγμα η συμβολική επιβεβαίωση της κατοχής του χώρου, τον οποίο οριοθετεί η πομπή. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά την πομπή των Ελευσινίων μυστηρίων[16].

Κεντρική πράξη της λατρευτικής πρακτικής της εποχής, όπως ήδη αναφέραμε, είναι η θυσία. Κατεξοχήν θυσία θεωρείται η αιματηρή, δηλαδή η θυσία κάποιου ζώου στην οποία και θα εστιάσουμε, δεν αποκλείονται όμως και άλλου τύπου προσφορές. Η ίδια η λέξη προέρχεται από την πράξη της καύσης κάποιας προσφοράς για τους θεούς, αφού μέσω της φωτιάς και του καπνού, μεταφέρεται το προσφερόμενο αντικείμενο σε αυτούς[17]. Η προσφορά, με την θυσιαστική πράξη, εξασφαλίζει την επικοινωνία της ανθρώπινης κοινωνίας με τους θεούς, αναπαράγοντας, όπως πολύ ωραία έδειξαν οι Vernant και Dettienne, την πρωταρχική-μυθολογική, ομοτράπεζη κατάσταση θεών και ανθρώπων, με αποτέλεσμα την ευνοϊκή εκ μέρους των θεών αντιμετώπιση των προσευχών[18]. Ταυτόχρονα, όμως, μέσω των πολύ συγκεκριμένων κανόνων και πρακτικών, τις οποίες ενσωματώνει, η θυσιαστική πράξη εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή. Ανεξαρτήτως, αν ψάξουμε τις απαρχές της πρακτικής αυτής σε προ-ιστορικές κοινωνίες κυνηγών όπως ο Burkert, ή εφαρμόσουμε ψυχολογικά ερμηνευτικά αίτια, γεγονός παραμένει πως η αιματηρή θυσία αποτελεί την κατεξοχήν, έχουσα κοινωνικές προεκτάσεις, θρησκευτική πράξη. Είναι στις δημοτελείς εορτές, εκεί όπου όλοι οι πολίτες καταναλώνουν από κοινού το κρέας της θυσίας, μοιράζοντάς το με τους θεούς. Οι μερίδες είναι συγκεκριμένες και σχετίζονται με την κοινωνική τάξη των πολιτών, ενώ ιδιαίτεροι κανόνες διαχωρίζουν και τους ρόλους των θρησκευτικών λειτουργών και των συμμετεχόντων. Η πόλη, μέσω λειτουργιών, παρέχει αυτό το κοινό γεύμα και πράττοντάς το αυτό, ενώνει κάτω από μια κοινή τελεστική πράξη τους πολίτες της, επιβεβαιώνοντας και ενισχύοντας τους κοινούς τους δεσμούς, όπως ακριβώς συνολικά, ενισχύει τους δεσμούς της ιδίας με τους θεούς προστάτες, εξασφαλίζοντας την εύνοιά τους[19].

Ένα τρίτο κοινό χαρακτηριστικό πολλών εορτών είναι οι αγώνες. Σε πλήθος πολύ σημαντικών δημοτελών εορτών, η διεξαγωγή αγώνων, κυρίως αθλητικών, αλλά και ποιητικών, μουσικών ή χορευτικών, αποτελεί ένα πολύ βασικό συστατικό. Αυτό συμβαίνει γιατί αφ’ ενός οι Έλληνες της εποχής πίστευαν πως μέσω τέτοιων εκδηλώσεων τιμούσαν και χαροποιούσαν τους θεούς και αφετέρου λόγω της μεγάλης τους κοινωνικής σημασίας, όχι μόνο ως ψυχαγωγικό αίτιο, αλλά και ως πολιτική έκφραση. Μέσω των αγώνων καλλιεργείται ένα, απαραίτητο για την εξέλιξη της πόλης, πνεύμα άμιλλας, ανταγωνισμού και συναγωνισμού, ενώ στις περισσότερες των περιπτώσεων αποτελεί και ένα πεδίο επίδειξης ατομικών και συλλογικών κατορθωμάτων και υπεροχής. Αυτό γίνεται εμφανές, ειδικά στους πανελλήνιους εορτασμούς, στους οποίους οι αγώνες κατέχουν κεντρική θέση. Τέλος, δεν είναι αμελητέος ο παιδευτικός τους χαρακτήρας. Περιπτώσεις, όπως η δραματική τέχνη στην Αθήνα, η οποία ξεκινώντας από τις λατρευτικές, προς τιμήν του Διονύσου, εκδηλώσεις, κατέληξε να είναι ένα ανοιχτό σχολείο και χώρος διεξαγωγής πολιτικού διαλόγου, είναι χαρακτηριστικές[20].

Πόλη και θρησκεία

Ήδη διαπιστώσαμε τον μεγάλο βαθμό, με τον οποίο η πολιτική ζωή συμπλέκεται με την θρησκευτική και πόσο η μία ερμηνεύει, νοηματοδοτεί ή ενισχύει χαρακτηριστικά της άλλης. Μπορούμε τώρα να δούμε τους τρόπους με τους οποίους πολιτικά στοιχεία, όπως η διάκριση των φύλων, οι πολιτικοί διαχωρισμοί, ή άλλοι πολιτικοί θεσμοί συμπλέκονται με την θρησκεία, βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών περιπτώσεων. Η περίπτωση της Αθήνας είναι πολύ χρήσιμη για αυτές τις συνδέσεις, καθώς μας παρέχει ένα αρκετά ολοκληρωμένο πλαίσιο μελέτης.

Παρατηρούμε πρωτίστως, πως καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής των πολιτών, υπάρχει μια πληθώρα εορτών και τελετών, οι οποίες πέραν από τον όποιο τους θρησκευτικό χαρακτήρα, αποτελούν ουσιαστικές πολιτικές πράξεις. Ξεκινώντας από τις τελετές μετάβασης, οι οποίες οριοθετούν σημαντικά σημεία καμπής στην ζωή των ανθρώπων, μπορούμε να παρατηρήσουμε καθαρά το πώς τα δύο πεδία συμπλέκονται με κύριο σκοπό να ενισχύεται μέσω της λατρείας, η πολιτική διάσταση που την συνοδεύει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος με τον οποίο ένας υιός Αθηναϊκής οικογένειας εισάγεται, με τελεστικό-εορταστικό τρόπο, στον οίκου του, από εκεί στην φρατρία και τέλος στις καθαρά πολιτικές οντότητες, όπως είναι ο δήμος μέσω εορτών και τελετών, όπως τα αμφιδρόμια, τα απατούρια κτλ. Μέσω συγκεκριμένων λοιπόν τελετουργικών στιγμών, οδηγούνται οι μελλοντικοί πολίτες, από την οικογενειακή ζωή στην πολιτική[21]. Η συμμετοχή έκτοτε σε όλες τις απαραίτητες θρησκευτικές εορτές, λαμβάνοντας υπόψιν πως αυτή στις τελετές του δήμου είναι υποχρεωτική, κατοχυρώνει το άτομο ως μέλος έκαστης ομάδας, και τελικά ως πολίτη. Κατεξοχήν παράδειγμα συνδυασμού, του πολιτικού στοιχείου με το θρησκευτικό, σε αυτό το πλαίσιο, είναι η λατρεία των επωνύμων ηρώων των φυλών της Αττικής, έτσι όπως αυτές προέκυψαν από τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη[22].

Καθώς την ιδιότητα του πολίτη είχαν μόνο τα άρρενα μέλη των οίκων, δεν υπάρχουν ανάλογες πολιτικές αντιστοιχίες για τις γυναίκες. Πάραυτα, η τελεστική διάκριση των φύλων είναι και αυτή μια σαφέστατα πολιτική πράξη, έτσι για παράδειγμα στον γάμο η νύφη εισάγεται στην οικιακή λατρεία του συζύγου της, και έκτοτε σχετίζεται με αυτή[23]. Διαχωρισμός των φύλων, όμως, υπάρχει και σε άλλες δημοτελείς και δημοτικές εορτές. Υπάρχουν λοιπόν τελετές ή ιερά τα οποία είναι απαγορευμένα για τις γυναίκες, ενώ πιο χαρακτηριστικές είναι οι αντίθετες απαγορεύσεις για τους άνδρες σε τελετές της Δήμητρας, στα Σκίρα, στα Θεσμοφόρια κ.α[24]. Αντίστοιχες διακρίσεις υπάρχουν στην θρησκευτική συμμετοχή των μη πολιτών, των ξένων ή των δούλων. Βρίσκουμε πάνδημες εορτές, όπου όλοι έχουν δικαίωμα συμμετοχής – τα Ελευσίνια μυστήρια είναι ένα καλό παράδειγμα- και άλλες όπου οι παραπάνω κατηγορίες αποκλείονται ρητώς. Υπάρχουν, τέλος, και περιπτώσεις κατά τις οποίες, οι ρόλοι αλλάζουν και η συνήθης τάξη ανατρέπεται, όπως τα Κρόνια[25].

Και μεταξύ, όμως, των πολιτών μπορούν να εμφανιστούν διαφοροποιήσεις, οι οποίες με θρησκευτικό τρόπο, δηλώνουν ταξικές διαφορές. Έτσι, ορισμένες θρησκευτικές λειτουργίες ή ρόλοι συνήθως καταλαμβάνονταν από τα παλαιά γένη, όπως παρατηρούμε από τις περιπτώσεις των κοριτσιών που υπηρετούσαν ως αρρηφόροι στην Ακρόπολη, ή αυτών που στέλνονταν για την αρκτεία στο ιερό της Αρτέμιδος στην Βραυρώνα[26]. Βέβαια, παρά τους παραπάνω τελεστικούς διαχωρισμούς, ο κύριος ρόλος της θρησκείας στα σημεία τα οποία διασταυρώνονταν με την πολιτική ζωή, παρέμενε ενωτικός. Η πόλη στο σύνολό της, εόρταζε την συλλογική της οντότητα, κάτω από την σκέπη του θεού ή της θεάς προστάτιδος, με την πιο μεγαλοπρεπή της θρησκευτική εορτή, όπως ήταν για παράδειγμα τα Παναθήναια στην Αθήνα, ενώ και πλήθος άλλων θεσμών, βρίσκονταν κάτω από την προστασία των θεών, έχοντας έντονα θρησκευτικά χαρακτηριστικά[27].

Σύνοψη

Στην παρούσα εργασία εξετάσαμε εν τάχει τους χαρακτηριστικούς τρόπους με τους οποίους η θρησκεία συμπλέκεται με την πολιτική ζωή στο περιβάλλον των κλασικών πόλεων-κρατών. Τα βασικά στοιχεία των πολιτικών εορτών, μπορούν να περιέχουν ταυτόχρονα και θρησκευτικές αλλά και πολιτικές διαστάσεις, φαινόμενο αναμενόμενο από την στιγμή που δεν υπάρχει απόλυτος διαχωρισμός του κοσμικού στοιχείου από το θρησκευτικό, την εποχή εκείνη. Καθώς η θρησκεία διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο στην απόδοση της ταυτότητας έκαστης πόλης, διαπιστώνουμε την μεγάλη σημασία που αυτή είχε στην δημιουργία ισχυρών ενωτικών δεσμών μεταξύ των πολιτών και μεταξύ του συνόλου με την ίδια την πόλη. Τέλος, ακριβώς λόγω αυτής της ουσιαστικής σύνδεσης των δύο εκφράσεων, πολιτικής και θρησκευτικής, διαπιστώνουμε τα πολλά οφέλη τα οποία μας παρέχει η από κοινού μελέτη τους, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αποσαφηνίσεις και καλύτερα ερμηνευτικά εργαλεία, για την κατανόηση της αρχαίας κοινωνίας στο σύνολο της.

Σημειώσεις
[1] L. Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, H θρησκεία στις ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής, μτφρ. K. Mπούρας (Aθήνα 2004), σσ. 11-21.
[2] C. Sourvinou-Inwood, «What is Polis Religion?», στο The Greek City : From Homer to Alexander, O. Murray - S. Price (ed.), (Oxford 1990), σσ. 295-322.
[3] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 21-24.
[4] Η Αθήνα κυρίως λόγω των ιδιαιτεροτήτων της πολιτειακής της θέσμισης - πολλοί νόμοι, γραφειοκρατία, κοινή πληροφόρηση των πολιτών κτλ. - μας παρέχει το καλύτερο ίσως πλαίσιο μελέτης της πολιτικής θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα.
[5] Η.W. Parke, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Χ. Ορφανός (Αθήνα 2000), σσ. 25-27 και Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 100-104.
[6] W. Burkert, Αρχαία ελληνική θρησκεία. Αρχαϊκή και κλασσική εποχή, μτφρ. Ν.Κ. Μπεζαντάκος & Α. Αβαγιαννού (Αθήνα 2000), σσ. 467-470.
[7] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 103-104.
[8] Γενικά για το ζήτημα του χρόνου στην ελληνική θρησκεία της εποχής βλ. J. Davidson, «Time and Greek Religion», στο A Companion to Greek Religion, D. Ogden (ed.), (Oxford, 2007), σσ. 204-218.
[9] Η.W. Parke, ό.π., σσ. 26-28 και W. Burkert, ό.π., σσ. 467-480.
[10] Πολύ χρήσιμη η εισαγωγή του J.Bremmer στο J.N.Bremmer, Greek Religion, (Oxford 1994), σσ. 1-4, στην οποία περιγράφει την έννοια αυτή της «εμφύτευσης» (Embeddedness).
[11] Με την πρωταρχική έννοια του Κόσμου-κοσμήματος δηλαδή του κεκοσμημένου, οργανωμένου σύμπαντος που επιτρέπει την ανάπτυξη της ζωής εντός του και αποτελεί προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης.
[12] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 31-32.
[13] J.N.Bremmer, ό.π., σσ. 1-10.
[14] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 55-56.
[15] Στο ίδιο, σσ. 104-106.
[16] Στο ίδιο, σσ. 128-130, 134-135.
[17] Στο ίδιο, σσ. 32-44.
[18] M. Detienne - J. P. Vernant, Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, (Αθήνα 2007), και ειδικά το κεφάλαιο j. P. Vernant, «στο τραπέζι των ανθρώπων», στο Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, (Αθήνα 2007), σσ. 51-188.
[19] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 32-44.
[20] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 107-109.
[21] Στο ίδιο, σσ. 67-70.
[22] Στο ίδιο, σσ. 84-86.
[23] Στο ίδιο, σσ. 71-73.
[24] W. Burkert, ό.π., σ. 475.
[25] Στο ίδιο, σ. 477.
[26] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σ. 70.
[27] Στο ίδιο, σσ. 91-101.
 
Βιβλιογραφία
Bremmer, J. N. Greek Religion. Oxford 1994
Bruit Zaidman, L. – Schmitt Pantel, P. H θρησκεία στις ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής. μτφρ. K. Mπούρας. Aθήνα 2004
Burkert, W. Αρχαία ελληνική θρησκεία. Αρχαϊκή και κλασσική εποχή. μτφρ. Ν.Κ. Μπεζαντάκος & Α. Αβαγιαννού. Αθήνα 2000
Davidson, J. «Time and Greek Religion». Στο A Companion to Greek Religion. Oxford 2007
Parke, Η.W. Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα. μτφρ. Χ. Ορφανός.Αθήνα 2000.
Sourvinou-Inwood, C. «What is Polis Religion?». Στο The Greek City : From Homer to Alexander. Oxford 1990
Vernant, J. P. «Στο τραπέζι των ανθρώπων». Στο Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα 2007

Ο Κίτρινος Βασιλιάς - Η μυθολογία Κθούλου στο "True Detective"

ξεκινώντας να βλέπω την πολύ καλή νέα τηλεοπτική σειρά του ΗΒΟ, “true detective” ποτέ δεν περίμενα, πέραν της εξαιρετικής ηθοποιίας των  Matthew McConaughey και Woody Harrelson και μιας πολλά υποσχόμενης αστυνομικής ιστορίας μυστηρίου, να βρω και στοιχεία των αγαπημένων εφηβικών μου αναγνωσμάτων της φανταστικής λογοτεχνίας τρόμου, πόσο μάλλον στοιχεία, τα οποία ανήκουν στην μυθολογία Κθούλου. Έτσι, προσπέρασα μάλλον αδιάφορα την πρώτη σεναριακή αναφορά στον «κίτρινο βασιλιά», θεωρώντας την τυχαία, και εστίασα, όπως προέτρεπε η σκηνοθεσία και το σενάριο, στο χτίσιμο των δύο βασικών χαρακτήρων και της σχέσης τους. Όταν, όμως,  άρχισαν να εμφανίζονται συμβολικά στοιχεία, να υπονοείται κάποιο μεταφυσικό μυστήριο και να πληθαίνουν οι ανάλογες αναφορές, η προσοχή μου στα κρυμμένα μηνύματα εντός της ιστορίας εντάθηκε, μέχρι που στο τέλος οι υπόνοιες μου για σκόπιμη χρήση κάποιων ονομάτων επιβεβαιώθηκαν.

Δύο λόγια όμως πρώτα για την κεντρική ιστορία της σειράς, η οποία εξελίσσεται παράλληλα σε δύο χρόνους, αρχικά το 1995 συνεχίζοντας ύστερα στο 2012:

Η υπόθεση ξεκινάει το 95 σε μια επαρχία της Λουϊζιάνα με τους δύο αστυνομικούς πρωταγωνιστές, τον ντόπιο Martin "Marty" Hart (Woody) και τον άρτι αφιχθέντα στο τμήμα Rustin "Rust" Cohle (McConaughey) να συνεργάζονται σε μια περίεργη υπόθεση τελετουργικής δολοφονίας μιας νεαρής πόρνης για την οποία ο Rust πιστεύει πως ευθύνεται κάποιος serial killer, καθώς βάσει των στοιχείων πιστεύει πως αυτός δεν είναι ο πρώτος του φόνος. Το θύμα βρίσκεται στην μέση ενός φρέσκο-θερισμένου χωραφιού, γυμνό, δεμένο σε γονατιστή στάση, με τα μάτια καλυμμένα και ένα περίεργα κατασκευασμένο στέμμα από ξύλα και κέρατα ελαφιού στο κεφάλι. Ένα σπειροειδές σημάδι ξεχωρίζει σαν στάμπα στην πλάτη του, ενώ όλο το σώμα είναι στραμμένο προς ένα επιβλητικό μοναχικό δέντρο, μια σκόπιμη τοποθέτηση η οποία δίνει την ψευδαίσθηση προσευχόμενου πιστού. Οι έρευνες μετά από λίγο οδηγούν στην επανεξέταση μιας παλαιότερης υπόθεσης εξαφάνισης μιας ανήλικης κοπέλας, η οποία ουδέποτε δηλώθηκε στις αρχές, ενώ σύντομα δίνεται η εντύπωση για την ύπαρξη μιας ευρύτερης συνωμοσίας, η οποία περιλαμβάνει κάποιο τοπικά ισχυρό παρεκκλησιαστικό κέντρο, τον σημαίνοντα ηγέτη του (έχοντα συγγενικές σχέσεις με πολιτικό), καταγγελίες για αποπλανήσεις ανηλίκων, αλλά και μια μυστηριώδη σέκτα η οποία ενδεχομένως και να προέβαινε σε τελετουργικές δολοφονίες κάτω από ένα μίγμα σαντερία, σατανισμού κτλ.

Όπως αρκετοί παρατήρησαν, πολλά από τα παραπάνω στοιχεία,  μοιάζουν να είναι εμπνευσμένα από την πραγματική ιστορία ενός τοπικού πάστορα της εκκλησίας του Ωσαννά ονόματι Louis David Lamonica, ο όποιος κατηγορήθηκε μαζί με άλλους για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (κατηγορία για την οποία καταδικάστηκε) και για συμμετοχή σε σατανιστικές τελετές (ζήτημα για το οποίο τελικά δεν δικάστηκε, ενώ κυριάρχησε στον τοπικό πληθυσμό η άποψη περί συγκάλυψης.) Και στην σειρά, όμως, το σενάριο έτσι όπως εξελίσσεται δίνει την εντύπωση  πως βαδίζει σε αντίστοιχα μονοπάτια, ενός κλασικού πολιτικού-αστυνομικού θρίλερ, εξαιρώντας κάποιες ελάχιστες στιγμές όταν οι δύο ντετέκτιβς πλησιάζουν στα βήματα του δολοφόνου(ων), όπου εμφανίζονται οι αναφορές στον κίτρινο βασιλιά και σε κάποιες περίεργες μεταφυσικές πεποιθήσεις τις οποίες αυτός δείχνει να έχει (βάσει της τελετουργικής δολοφονίας κυρίως), ενώ κάνα δυο φορές ακούμε και την λέξη Καρκόσα, χωρίς να είναι απολύτως ξεκάθαρο αν με αυτόν τον όρο εννοείται κάποια συγκεκριμένη πίστη όπως η σαντερία, κάποιος δαίμονας  κάποιο μέρος ή κάτι άλλο. Εξάλλου στην πλοκή του έργου, όσοι χρησιμοποιούν αυτά τα ονόματα είναι οι απολύτως διαψεύσιμοι χαρακτήρες. Ο ένας εκ των εμπλεκομένων στην δολοφονία, τον οποίο οι δύο ντετέκτιβς τελικά σκοτώνουν, το κατεστραμμένο ψυχολογικά, σχεδόν κατατονικό κοριτσάκι που καταφέρνουν να σώσουν από τα χέρια του, μια γηραλέα και άρρωστη πια νέγρα, πρώην οικονόμος της σημαίνουσας οικογένειας που αναφέραμε πριν, και η παραληρηματική, εμφανώς  καθυστερημένη, γυναίκα του τελικού υπόπτου με τα τρία από τα τέσσερα περιστατικά να βρίσκονται στα τελευταία επεισόδια της σειράς.



Κατά μήκος της ακτής, σκάνε τα νεφο-κύματα,
Και οι δίδυμοι ήλιοι δύουν πίσω από την λίμνη
ενώ οι σκιές μακραίνουν 
στην Καρκόσα.
Περίεργη είναι η νύχτα στην οποία ανατέλουν μαύρα άστρα
και περίεργα φεγγάρια κυκλώνουν τους ουρανούς
Αλλά ακόμα πιο περίεργη είναι
η χαμένη Καρκόσα
Τραγούδια που θα άδουν οι Υάδες
εκεί που ανεμίζουν τα κουρέλια του βασιλιά
πρέπει να πεθάνουν ανήκουστοι
στην Ντιμ Καρκόσα
Τραγούδι της ψυχής μου, η φωνή μου είναι νεκρή
Πέθανε, όμως, ατραγούδιστη, όπως ακύλιστα δάκρυα
στεγνώνουν και πεθαίνουν
στην χαμένη Καρκόσα.
"Το τραγούδι της Cassilda" απο το "Ο βασιλιάς στα κίτρινα" μέρος 1ο σκηνή δεύτερη


Ο «βασιλιάς στα κίτρινα» (The King in Yellow) είναι μια συλλογή μικρών ιστοριών του Αμερικανού συγγραφέα Robert W. Chambers, η οποία πρωτοεκδόθηκε το 1895. Το βιβλίο περιέχει δέκα ιστορίες στις οποίες πρώτες τέσσερεις («ο διορθωτής των φημών», η «μάσκα», στην «αυλή του δράκου» και «το κίτρινο σημάδι») αναφέρεται ο «κίτρινος βασιλιάς». Αυτό που συνέχει τις τέσσερεις ιστορίες είναι οι αναφορές σε ένα φανταστικό θεατρικό έργο γραμμένο σε βιβλίο με τίτλο «ο βασιλιάς στα κίτρινα», σε μια μυστηριώδη υπερφυσική οντότητα με το ίδιο όνομα, και τέλος, στο κίτρινο σημάδι. Στα διηγήματα αυτά με το μακάβριο και περίεργο ύφος (ενώ τα επόμενα 6 της συλλογής  είναι ρομαντικά, είδος με το οποίο έγινε γνωστός ο συγγραφέας) είναι χαρακτηριστικό πως λέγεται πως όποιος διαβάσει το μυστήριο έργο στο βιβλίο τρελαίνεται και απελπίζεται. Δεν χρειάζεται εδώ να σας υποδείξω τις ομοιότητες με το Νεκρονόμικον του Lovecraft.

Η αλήθεια είναι πως ο πατέρας της μυθολογίας Κθούλου επηρεάστηκε πάρα πολύ από αυτά τα διηγήματα του Chambers, όχι μόνο με το να χρησιμοποιήσει σε δικά του έργα τις αναφορές στον κίτρινο βασιλιά και στο κίτρινο σημάδι(για παράδειγμα στο «Ο ψιθυριστής στο σκοτάδι») ή στην Καρκόσα, αλλά κυρίως στο να υιοθετήσει την γραφή με υπόνοιες του Chambers για τις σκοτεινές αναφορές, έτσι ώστε ο αναγνώστης να φαντάζεται και να οδηγείται από την ίδια του την φαντασία στο τρομαχτικό μυστήριο. Λιγότερο ίσως εμφανής, είναι η επιρροή στην χαρακτηριστική θεματική του με τον συμπαντικό τρόμο και τους  άλλους κόσμους, η οποία όμως γίνεται αντιληπτή. Αρκεί να διαβάσουμε το τραγούδι της Cassilda, το οποίο στο έργο του Chambers είναι ένα μέρος από το μυστήριο έργο του κίτρινου βασιλιά. Ο Lovecraft μάλιστα, συνέδεσε στην δική του ιστορία το κίτρινο σημάδι με μια κατά τ’ άλλα άγνωστη και πουθενά έκτοτε αναφερόμενη οντότητα, τον Χαστούρ (Hastur), η οποία στην πορεία εξέλιξης της μυθολογίας Κθούλου καθιερώθηκε ως ένας ακόμα Μεγάλος Παλαιός. Για τον γνωστό συνεχιστή του είδους, August Derleth το κίτρινο σημάδι ανήκει στον Hastur, ο οποίος μένει στην χαμένη Carcosa. Εξίσου ενδιαφέρον είναι πως ο Chambers, είχε και αυτός δανειστεί τα ονόματα Καρκόσα, Χαστούρ και Χάλι ( η λίμνη Hali την οποία αναφέρει και ο Lovecraft) από έναν άλλο συμβολιστή συγγραφέα του γκόθικ και γκροτέσκου που θυμίζει τον Πόε, τον Ambrose Bierce και έκτοτε αυτά επανεμφανίζονται υπό διάφορες μορφές σε πολλούς συγγραφείς.

...Ανέφερε την ίδρυση της δυναστείας της Carcosa, τις λίμνες που συνέδεαν την Hastur, τον Αλντεμπαράν και το μυστήριο των Υάδων. Μίλησε για την Cassilda και την Camilla, και ήχησε τα θολά βάθη της Demhe, και της λίμνης Hali. "Τα κομένα κουρέλια του κίτρινου βασιλιά πρέπει να κρύψουν τον Yhtill για πάντα», μουρμούρισε, αλλά δεν πιστεύω ο Vance να τον άκουσε... ‘Robert W. Chambers, ο επισκευαστής των φημών’.

«Γνωρίζεις για την (τον, το;) Καρκόσα» ρωτάει στην σειρά η γριά οικονόμος και μετά τα χάνει, μόλις ο Rasty της δείχνει τα σκίτσα του από κάποιες φετιχιστικές κατασκευές με ξυλάκια, κάτι ανάμεσα σε σύμβολο βούντου ή παγίδας πουλιών, οι οποίες βρίσκονται σε καίρια για την υπόθεση που ψάχνουν σημεία. «Ο Κίτρινος βασιλιάς έρχεται» αναφωνούν άλλοι χαρακτήρες».



Οι επιρροές στην σειρά από όλη την πρότερη μυθολογία δεν εξαντλούνται στα ονόματα, αλλά όπως και στην περίπτωση του Lovecraft φτάνουν πολύ βαθύτερα στον τρόπο με τον οποίο το σενάριο και η σκηνοθεσία χειρίζονται την σκοτεινή ατμόσφαιρα μυστηρίου στην σειρά. Έτσι δεν έχουμε τις γνωστές τα τελευταία χρόνια ανατροπές στην υπόθεση, ώστε να ψάχνουμε μήπως τελικά ο δολοφόνος είναι κάποιος εκ των πρωταγωνιστών και ανάλογα, αλλά αντιθέτως έχουμε σταδιακά μια κορύφωση του μυστηρίου η οποία μάλιστα φτάνει στο απόγειο της με το τέλος, όπου δεν έχει δοθεί καμία απάντηση στα σχετικά ερωτήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πώς παρουσιάζεται μια σκηνή στην οποία ο Rast δείχνει μια βιντεοκασέτα, πειστήριο τελετουργικού φόνου ενός κοριτσιού υποθέτουμε, στον Marty. Δεν βλέπουμε ποτέ το περιεχόμενο (όπως συνηθίζεται σε αστυνομικά έργα), αλλά φανταζόμαστε μόνο βάση του αποτελέσματος, το οποίο είναι ο Marty να ουρλιάζει και να αγωνιά (θυμίζει το αποτέλεσμα της ανάγνωσης των σκοτεινών βιβλίων της μυθολογίας Κθούλου).

«Είμαι έτοιμος να ανελιχθώ», λέει ο δολοφόνος στην γυναίκα του, υπονοώντας πως όλα τα χρόνια προετοιμασίας, με τελετουργικές δολοφονίες και άλλα σκοτεινά έργα, εξυπηρετούν έναν σκοπό. Οι ντετέκτιβς τον καταδιώκουν σε έναν λαβύρινθο κατεστραμμένων πέτρινων κτηρίων, τεράστιας έκτασης και πολυπλοκότητας, τα οποία έχει καλύψει η πλούσια βλάστηση των βάλτων της Λουϊζιάνα (μια άλλη Καρκόσα) και το τελικό δωμάτιο είναι ένας χώρος με έναν θόλο με στρογγυλό άνοιγμα από το οποίο φαίνεται ο ουρανός. Εκεί ο Rast, έχει μια κρίση, μια συνηθισμένη κρίση ψευδαισθήσεων από αυτές που έχει περιγράψει δυο τρεις φορές πως έχει σε όλο το έργο ως αποτέλεσμα των καταχρήσεων που αναγκαστικά έκανε όταν υπηρετούσε σαν μυστικός της δίωξης ναρκωτικών. Όμως είναι η πρώτη φορά που αυτή παρουσιάζεται αντί να αναφέρεται. Στην «ψευδαίσθηση» του ο Rast βλέπει από το στρογγυλό άνοιγμα να δημιουργείται και να κατεβαίνει στο δωμάτιο ένας μικρός κυκλώνας (εδώ θυμίζει το άνοιγμα των πυλών σε διάφορα διηγήματα του Lovecraft) αποσπώντας του την προσοχή για όσο χρόνο χρειάζεται ο δολοφόνος (που οι περισσότεροι ακολουθώντας το σενάριο, υποθέτουμε πως είναι ο κίτρινος βασιλιάς) ώστε να του επιτεθεί. Τελικά με την επέμβαση του Marty τον σκοτώνουν (αφού οι  πρώτες σφαίρες στο σώμα δεν δείχνουν να του κάνουν και τίποτα), και οι πρωταγωνιστές καταλήγουν στο νοσοκομείο. Η σειρά τελειώνει με έναν διάλογο στον οποίο ο Rast, ο οποίος σε όλη την προηγούμενη διάρκεια του έργου ήταν ένας φιλοσοφημένος άθεος πεσιμιστής (σε βαθμό που οι μισοί διάλογοι θυμίζουν βιβλίο του Cioran), εξηγεί στον Marty πώς είδε και ένοιωσε πράγματα φτάνοντας κοντά στον θάνατο, πως υπάρχει φώς στο σκοτάδι και πως αυτή είναι μια μάχη στην οποία γίνεται πρόοδος. «Στην αρχή του κόσμου, το φώς ήταν λιγότερο», λέει χαρακτηριστικά.

Τελικά, ολοκληρώνοντας την σειρά, είμαι πολύ εντυπωσιασμένος από τον τρόπο με τον οποίο μια κλασική αστυνομική ιστορία, μεταλλάχθηκε σε ένα δεύτερο κρυμμένο βαθμό, καθώς όλα αυτά δεν θα έχουν νόημα για τους «αμύητους» στον κόσμο του Lovecraft και της ιστορίας της λογοτεχνίας τρόμου, από τις σκόπιμες αναφορές στα προαναφερθέντα. Είμαι και πολύ περίεργος να δώ αν η μυθολογία Κθούλου θα βγει πιο ανοιχτά σε μια ενδεχόμενη συνέχεια σε επόμενη σεζόν η απλά αν κάποια στοιχεία της χρησιμοποιήθηκαν ώστε να δοθεί ένα ενδιαφέρον σκοτεινό κλίμα στο έργο και κάτι για να ασχολούνται οι φανατικοί του είδους.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φαινόμενα", τ.172

Ο σοκαριστικός διάλογος Μπαλτάκου με Κασιδιάρη αποκαλύπτει

Πραγματικά ο σοκαριστικός διάλογος Μπαλτάκου με Κασιδιάρη έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία στην κυβέρνηση και το δημοκρατικό κοινό της χώρας.

Φυσικά δεν αναφέρομαι στην χρήση λαϊκών εκφράσεων όπως "Χαμός έγινε, της πουτάνας" ή "Πήρε τους άλλους δυο και τους γάμησε τα πρέκια" καθώς και οι πολιτικοί είναι άνθρωποι του λαού και όπως αυτός, όταν συζητάνε παθιασμένα τόσο σημαντικά ζητήματα, για να φτάσουν τα εκφραστικά ύψη που χρειάζεται το θέμα, καταφεύγουν στις συχνά παρεξηγημένες αλλά ουσιαστικές γλωσσικές εικόνες που παρέχουν τέτοιες προτάσεις.

Βέβαια δεν ήταν σοκ, ούτε πως ενδέχεται να υπάρχουν φιλοχρυσαυγήτικοι θύλακες στην κυβέρνηση, στην αντιπολίτευση, στον Άρη (όχι τον Σπηλιωτόπουλο) ή κάπου αλλού, εξάλλου μικρό χωριό είμαστε ποτέ δεν ξέρεις με ποιους θα χρειαστεί να συνεργαστείς και πότε.

Ούτε καν το γεγονός, πως ενδέχεται να υπάρχουν μυστικές μεθοδεύσεις στην Ελληνική δημοκρατία, υπόγειες διαδρομές, πίεση της δικαστικής εξουσίας από την εκτελεστική και άλλα πολλά, μου φάνηκε περίεργο.

Μα ούτε, τώρα που το σκέφτομαι, και το πως γίνεται 4-5 χρυσαυγήτες που φημίζονται για την παραστρατιωτική δολοφονική εκπαίδευση τους και τον τσαμπουκά τους να φάνε ξύλο από έναν απλό υποβρυχιά του λιμενικού δεν είναι τρελό. Πάντα ενδέχεται να εκπαιδεύονταν παρέα μέχρι να γίνει το κακό.

Όχι αυτό που μου έκανε εντύπωση, αυτό που με σόκαρε.και ακόμα τρέμω είναι πως ενδέχεται όλα αυτά να έγιναν επειδή οι χρυσαυγήτες αδίκως κατηγορήθηκαν ως ειδωλολάτρες και παγανιστές....

"ΚΑΣ.: Η Γκουτζαμάνη, αυτά τα πράγαμτα που έκανε, που εγώ πράγματι είχα τις πληροφορίες ότι ήτανε δεξιά και με το γράμμα του νόμου.
ΜΠΑ.: (κάνει τον σταυρό του).
ΚΑΣ.: Θεούσα.
ΜΠΑ.: Ναι.
ΚΑΣ.: Πώς τα ’κανε αυτά τα αίσχη με τον Βουρλιώτη και με το στήσιμο αυτού του πορίσματος;
ΜΠΑ.: Την πείσανε ότι: «είναι παγανιστές, ειδωλολάτρες, ναζί και ότι είναι αντίθετοι με τον Χριστιανισμό».
ΚΑΣ.: Ποιος την έπεισε γι’ αυτά τα πράγματα;
ΜΠΑ.: Ο Αθανασίου κι ο Δένδιας."

....Πώς αρκούσε να τους διαβάλουν ο Δένδιας και ο Αθανασίου σε μια "θεούσα" με το εξαντλητικό επιχείρημα του παγανίζειν, ή ειδωλολατρεύειν για να αρχίσει η πτώση τους.

Ναι φίλοι αυτό πραγματικά με έκανε να τα χάσω.
Γιατί λέω πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό ταυτόχρονα με το ανέβασμα για διαβούλευση σχεδίου νόμου σχετικά με την «οργάνωση της νομικής μορφής των θρησκευτικών κοινοτήτων και των ενώσεων τους στην Ελλάδα».
Διάβασα βέβαια μετά το σχέδιο, διάβασα και τα σχόλια:

31 Μαρτίου 2014, 16:14 | ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Μόνιμος Σύνδεσμος
Σην δυσκολότερη περίοδο της ελληνικής ιστορίας μας μεταπολεμικά κύριε ΥΠΟΥΡΓΕ ,σκεφτήκατε να μας φέρετε τέτοιο νόμο ,πού πραγματικά αποπροσανατολίζει,αποξενώνει,και βολεύει,τους εχθρούς της ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, να μας αποτελειώσουν!!!
Για την Έννοια Θρησκευτικής Κοινότητας εφόσον δεχόμαστε οτι στην ΕΛΛΑΔΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ 95% ,πρώτιστα καθορίζεται απο το Σύνταγμα της ΕΛΛΑΔΟΣ, και μετέπειτα για το υπόλοιπο ποσοστό που μπορεί αυτοπροσδιοριστεί όπως ο καθένας θέλει και με όποιους κανόνες θέλει αυτός ,η στα πλαίσια των κανόνων της εκέστοτε Δοξασίας του.Προς τι η συμβολή του κράτους για τις μειονοτικές αυτες δοξασίες ? Μήπως θέλετε να της ισχυροποιήσετε δίνοντας νομική υπόσταση? Για ποιό λόγο ? Για να κατηχήσουν τους Χριστιανούς.Μα κυριε ΥΠΟΥΡΓΕ δεν καταλαβαίνετε οτι η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ στις καρδιες των ανθρώπων, το ευαγγέλιο είναι το πρώτο σε εκδόσεις αλλα και σε μεταφράσεις παντού.Δεν μπορώ να καταλάβω πως μια θρησκευτική κοινότητα που έχει καταδικαστεί απο ελληνικά άλλα και ξένα δικαστήρια θα μπορεί υστερα να παρει και νομική υπόσταση!!!!!
Οταν λέτε »Η ρύθμιση της οργάνωσης μιας θρησκευτικής κοινότητας με συγκεκριμένο νομικό τύπο, επιλύει σωρευμένα προβλήματα δεκαετιών»
παρακαλώ θα ήθελα να μας γνωστοποιήσετε ποια είναι αυτά τα προβλήματα που υπάρχουν?
Δεν γνωρίζω κυριε ΥΠΟΥΡΓΕ αν και τα παραπάνω είναι ξένη επιταγή άλλα εκείνω που προτείνω ειναι οτι ΔΕΝ ΣΥΜΦΩΝΩ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩΝ ΕΓΧΕΊΡΗΜΑ.
ΔΗΛΩΝΩ ΟΤΙ ΤΑΣΣΟΜΑΙ Υπερ της ΑΝΕΞΙΘΡΗΣΚΕΙΑΣ . ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΧΕΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΟΛΟ ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΙ ΜΕ ΚΑΘΕ ΜΕΣΟ ΤΗΝ 2000ΧΙΛΙΕΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ ,ΚΑΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΗ ΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΛΑΝΕΜΕΝΟΥΣ ΣΥΝΑΘΡΩΠΟΥΣ ΜΑΣ ΟΧΙ ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ , ΑΛΛΑ ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΏΤΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ.

και κατάλαβα. Δεν αφορούν και εμάς οι νόμοι...αφού ακόμα ισχύουν οι παλαιοί...απλά αλλάζουν κατά καιρούς τα ονόματα.

Codex Theodosianus XVI - X De pafanis, sacrificiis et templis
16.10.2. Προς Μαδαλιανόν, βοηθό Έπαρχο της Διοικήσεως
Ας σταματήσει η ψευδής πίστη κι ας καταργηθεί η τρέλα των θυσιών. Γιατί αν κάποιος, παραβιάζοντας τον νόμο [...] τολμήσει να τελέσει θυσίες, θα τιμωρηθεί πάραυτα με την επιβολή της ποινής που του ταιριάζει.
16.10.4 Προς Ταύρον, Έπαρχο του Πραιτωρίου
Επιθυμούμε να κλείσουν αμέσως όλοι οι ναοί σε όλους τους τόπους και σε όλες τις πόλεις και να απαγορευθεί η είσοδος σε αυτούς, έτσι ώστε να μην έχουν την δυνατότητα οι απολωλότες να διαπράξουν αμαρτία. Θέλουμε επίσης να απέχουν όλοι από τις θυσίες. Αν όμως τύχει και κάποιος διαπράξει το αδίκημα, θα τιμωρηθεί με αποκεφαλισμό. Διατάσσουμε οτι η περιουσία όποιου τιμωρηθεί κατ' αυτόν τον τρόπο θα περιέλθει στο αυτοκρατορικό ταμείο....
16.10.6
Διατάσσουμε όπως υποβληθούν στην ποινή του θανάτου όσοι αποδειχθεί οτι τελούν θυσίες ή λατρεύουν αγάλματα.
16.10.14 προς Καισάριον Έπαρχο του Πραιτωρίου
Εάν με τους παλαιούς νόμους είχαν δοθεί προνόμια σε ιερείς (sacerdotes), ministri, perfecti ή ιεροφάντες των παλαιών μυστηρίων, γνωστούς με τα ως άνω ονόματα ή με άλλα, τα προνόμια αυτά θα καταργηθούν εντελώς....
16.10.20
[....] διατάσουμε, οτι όλα τα μέρη που το εσφαλμένο δόγμα των παλαιών είχε εκχωρήσει στις ιερές τους τελετές θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία του αυτοκρατορικού μας ταμείου. (και μετά θα δίνονται στην χριστιανική εκκλησία)
16.10.25 προς Ισίδωρον, Έπαρχο του Πραιτωρίου
[....]Διατάσσουμε όλα τα ιερά τους και οι ναοί τους, αν βρίσκονται ακόμη άθικτα ακόμη και τώρα, θα καταστραφούν με διαταγή των τοπικών αρχών και θα εξαγνιστούν με την ύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας....

Προσκύνηση, ικεσία και νεοελληνικές προσεγγίσεις του θρησκευτικού φαινομένου.

Όπως συχνά αναφέρω, ένα από τα βασικότερα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν τελευταία, όχι μόνο όσοι έχουν μια θρησκευτική συγγένεια με την "αρχαιότητα", αλλά και όσοι προσπαθούν να την προσεγγίσουν όσο το δυνατόν πιο αδογμάτιστα, είναι η θορυβώδης ιδεολογικοποίηση, η οποία παρατηρείται στα μπλόγκ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κτλ. Όταν λέω "ιδεολογικοποίηση" εννοώ, όχι κάποια θετική πίστη ή αντίληψη η οποία μπορεί να προέλθει από την μελέτη της αρχαιότητας, αλλά αντιθέτως την διαστρέβλωση της και τελικά την ανικανότητα ορθής προσέγγισης λόγω σύγχρονων οπτικών, προ-διαμορφωμένων απόψεων και  ετεροπροσδιορισμών.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο συναντούμε συνεχώς, και συνήθως οφείλεται σε ετεροπροσδιορισμό, λόγω μάλλον ενός άκομψου αντιχριστιανισμού, είναι αυτή η τσαμπουκαλίδικη (ελλείψη καλύτερου όρου) και δήθεν "ελληνότροπη" αντιμετώπιση του θρησκευτικού συναισθήματος, η οποία συμπυκνώνεται στην γνωστή ατάκα: "Ουκ ελληνικόν το προσκυνείν". Συνήθως χρησιμοποιείται ώς πολιτικό πρόσταγμα και ρήση (που θα έλεγα οτι ισχύει) αλλά τουλάχιστον τις μισές φορές την βρίσκω να επεκτείνεται και στο θρησκευτικό τομέα, μαζί με άλλες ανάλογες "ψυχοτρομπαριστικές ανατάσεις", σαν τις γραφικές περί "θεομάχων" Ελλήνων κλπ (μια απλή αναζήτηση στο ίντερνετ με την φράση που δίνει κοντά στα 8500 παρόμοια αποτελέσματα θα σας πείσει).







Πως προέκυψε η φράση δεν ξέρω , αλλά οι ποιο ψαγμένοι κάτι μας λένε για Ξενοφώντα και Ηρόδοτο. Ο Ξενοφών βέβαια, μιλώντας για την ελευθερία της Πόλης, μας λέει σαφώς, πως δεν πρέπει να προσκυνούμε τους τυράννους, αλλά το συνδυάζει με την εντελώς αντίθετη πρακτική για τους Θεούς. Δηλαδή Αυτούς να προσκυνούμε, αν θέλουμε να είμαστε αντάξιοι των ελεύθερων προγόνων μας. :
"η ελευθερία των πόλεων εν αις υμείς εγένεσθε και ετράφητε. ουδένα γαρ άνθρωπο δεσπότην αλλά τους θεούς προσκυνείτε. Τοιούτων μεν έστε προγόνων."
ενώ κάπου ο Ηρόδοτος περιγράφει:
"ένθα τα σημεία και τα αγάλματα του στρατοπέδου προσκυνείται, ρίψας εαυτόν ες γήν ωμολόγει τε χαριστήρια εθύε τε σωτήρια"

Επιπροσθέτως, ανοίγοντας οποιοδήποτε σοβαρό λεξικό της αρχαίας ελληνικής θα δούμε πως η πρώτη σημασία του προσκυνώ έχει να κάνει με την θρησκευτική πράξη και πως είναι άπειρες οι σχετικές ρήσεις, σαν τις παραπάνω ή αυτή του Σοφοκλή:

"καὶ τὸν λοιπὸν δὴ χρόνον ὡς δαιμόνων, οὕτω θεραπεύσομέν (θεραπεύσομεν = λατρεύσουμε, υπηρετήσουμε, άλλη μια ταλαιπωρία...) τε καὶ προσκυνήσομεν αὐτῶν τὰς θήκας"

ή αυτή του Πλάτωνα:

"ἀλλ᾽ ὅσον τάχος  χωρεῖν ἔσω, πατρῷα προσκύσανθ᾽ ἕδη θεῶν, ὅσοιπερ πρόπυλα ναίουσιν τάδε."
οπότε λογικά υποθέτουμε πως αναφερόμαστε σε μια συνηθισμένη, ελληνικότατη πρακτική, εν αντιθέσει με το τι μας λένε τα τσαμπουκαλίδικα άρθρα.

Η αντίθεση μάλιστα, στο να δεχθούν πως πρόκειται για κοινή πρακτική στον ελληνικό κόσμο, φτάνει σε σημείο όχι μόνο να αρνούνται τις πηγές, αλλά να μεταλλάσσουν κατά το δοκούν το νόημα της λέξης. Το πιο γραφικό - ανάμεσα στις άλλες παρετυμολογήσεις, στις οποίες βρίθει το ελληνόφωνο ιντερνετ (δεν θα αναφερθώ καν σε αυτή που θέλει το προσκυνώ από το άστρο του Κυνός), είναι αυτή που λέει πως το προσκυνώ, προέρχεται από το προς τον "κύνα" και ερμηνεύεται ως, κάνω όπως ο σκύλος. Και επειδή ως γνωστόν (αλήθεια;) οι σκύλοι είναι δουλικοί (έτσι λέγεται μάλλον η αφοσίωση και η φιλία) προς τα "αφεντικά" τους, οι Έλληνες δεν προσκυνούσαν τους θεούς, δηλαδή δεν έκαναν όπως οι σκύλοι.

Όπως, όμως, αναρωτήθηκα και σε μια διαδικτυακή κουβέντα δεν καταλαβαίνω πως προκύπτει ρήμα με νόημα από το προς + σκύλος αλλά σίγουρα αν το ψάξουμε θα δούμε πως το προσκυνώ δημιουργείται από το ρήμα κυνέω που απλά σημαίνει φιλώ, δεν έχει καμιά σχέση με τα σκυλίσια, και απαντάται ήδη από τον Όμηρο:

"...καὶ κύνεον ἀγαπαζόμενοι κεφαλήν τε καὶ ὤμους

ὣς δ᾽ αὔτως Ὀδυσεὺς κεφαλὰς καὶ χεῖρας ἔκυσσε."
ή
"...εἰσελθὼν Πρίαμος μέγας, ἄγχι δ᾽ ἄρα στὰς χερσὶν Ἀχιλλῆος λάβε γούνατα καὶ κύσε χεῖρας δεινὰς ἀνδροφόνους,..."

Στην πρώτη του χρήση σημαίνει χαιρετώ δια ασπασμού και δεν είναι περίεργο πως χρησιμοποιείται για την θρησκευτική πράξη, καθώς για τους Έλληνες οι φίλοι Θεοί δύναται να χαιρετηθούν με ασπασμό, πράξη η οποία συμβολικά επεκτείνονταν και στα αγάλματα ή στα ιερά κτλ, συχνά μάλιστα με την γνωστή χειρονομία όπως ακουμπάμε το χέρι μας στα χείλια για να στείλουμε ένα φιλί "μακριά". Από εκεί λοιπόν το προσκνυνείν.

Το δεύτερο που καλούμαστε να εξετάσουμε λοιπόν είναι αν το ρήμα φέρει επίσης την έννοια της υπόκλισης, γονυκλισίας ή άλλης "ταπεινωτικής" κατά τους "Ελληνολάτρες" κίνησης. Αν και δεν ταυτίζεται με κάτι τέτοιο, πολύ συχνά όντως συνοδεύεται από κάποια ανάλογη κίνηση, προς ενόχληση πάλι των διαφόρων "ευθυτενών", όπως άλλωστε μας δείχνει και το δεύτερο Ομηρικό απόσπασμα με το "λάβε γούνατα", εκτός αν ο άλλος είναι 4 μέτρα ψηλός ή αυτός που προσκυνεί 30εκαστοστά, οπότε δεν χρειάζεται κάποια σωματική "ταπείνωση" (περνάει αδιάφορα βέβαια το γεγονός πως την ίδια κίνηση κάνουμε και προς αγαπημένα πρόσωπα - δηλαδή να τους αγκαλιάσουμε τα πόδια και να σκύψουμε το κεφάλι, χωρίς να νοιώθουμε ταπείνωση...).

Και εδώ είναι που γίνεται χαμός, καθώς παρόμοιες στάσεις είναι σήμα κατατεθέν των χριστιανών ή άλλων μονοθεϊστών που είναι "δούλοι" του θεού και όχι φυσικά των ελευθεροπρεπών Ελλήνων κατά την ετεροπροσδιοριστική αντίληψη των όψιμων "ελληνολατρών", κάτι στο οποίο θα συμφωνήσω ως προς το πρώτο μόνο σκέλος και όχι ως χαρακτηριστικό το οποίο μπορεί να προσδιορίσει εξ αντιθέσεως και το τι έκαναν οι Έλληνες. Έτσι, με εντελώς διαφορετικό ίσως περιεχόμενο ή αρχικό αίτιο η καθαυτή πράξη προσκύνησης δεν εξέλειπε από την θρησκευτική πρακτική των προγόνων μας και όπως είχα αναφέρει αλλού περί Ξενίας , ήταν χαρακτηριστική σε ορισμένες ιδιαίτερες συνθήκες, όπως για παράδειγμα την ικεσία.

Προσωπικά θεωρώ λογικό συναισθηματικά, κάτι που ίσως να λειτουργεί και σαν μηχανικός σωματικός αυτοματισμός,  κάποιος σε δεινή κατάσταση, αναγκασμένος να ζητάει κάτι απολύτως απαραίτητο από κάποιον άλλον ο οποίος έχει την δυνατότητα να του δώσει, να αποκτά μια τέτοια στάση, εκτός αν υπάρχουν κάποιοι που νομίζουν πως στην πραγματική ζωή η νορμάλ συμπεριφορά θα ήταν σαν την προσευχή του Conan του βάρβαρου προς τον Crom στην γνωστή ταινία. Και αν διακρίνουμε τέτοιες τάσεις σε περιπτώσεις αιτήσεων προς ανθρώπους γιατί απορούμε η δεν δεχόμαστε πως αντιστοίχως θα τις βρούμε και σε αιτήσεις προς του Θεούς, όπως για παράδειγμα ο Ορέστης δύο φορές μια αγκαλιάζοντας τον ομφαλό και μια το ξόανο ή τον βωμό της Αθηνάς στην τραγωδία του Αισχύλου. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως η ισχύς είναι κύριο γνώρισμα των Θεών.

Οι ιδεοληψίες επί του θέματος, φτάνουν σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε στην ίδια συζήτηση που ανέφερα, συνομιλητής μου αντιπαρέθεσε πως αυτά (τα περιγραφόμενα από Όμηρο, Αισχύλο κτλ) ως μη πραγματικά παραδείγματα αλλά μυθικά, δεν έχουν σχέση με την συνήθη πρακτική, κάτι βέβαια που δεν ισχύει, όπως μας δείχνουν όχι μόνο οι φιλολογικές πηγές αλλά και οι πολύ περισσότερο ανόθευτες απεικονίσεις της καθημερινής ζωής, τις οποίες βρίσκουμε στα αγγεία, όπως για παράδειγμα στα παρακάτω (Να ευχαριστήσω τον φίλο και ακάματο "εργάτη" Σπυρο Μπάκα για την έρευνα)

Αυτό το τελευταίο αφιερωμένο και σε όσους ως αντεπιχείρημα των "αρχαιοελληνικών χαιρετισμών" μου παρέθεταν ως εξίσου "άσχετο" και το χέρι στην καρδιά κατά τις τελετές


Η σχέση (και απόδειξη) μάλιστα της ομοιότητας της ικεσίας προς ανθρώπους και αυτής προς θεούς μας φανερώνεται και σε δύο μεταγενέστερα Ρωμαϊκά κείμενα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ώς προς το ερώτημα "η κότα ή το αυγό" ή αλλιώς αν η προς Θεούς πράξη έπεται ως αντικατοπτρισμός της στάσης προς ανθρώπους βασιλιάδες κτλ, άποψη την οποία είμαι σίγουρος πως θα παρέθετε κάποιος άθεος ή άλλος εξετάζοντας το θέμα με σύγχρονη οπτική.
Οι Ρωμαίοι βέβαια μας λένε το αντίθετο, δηλαδή πως η προς τους ανθρώπους στάση είναι αντιγραφή από αυτή προς τους βωμούς, τα ιερά, τους Θεούς, όπως επίσης μας δίνουν και μια μεταφυσική διάσταση του θέματος η οποία ξεφεύγει πολύ από τις "πολιτικές" ιδεολογίες, οι οποίες το μόνο που μπορούν να διαβάσουν σε μια τέτοια πράξη είναι ζητήματα "ταπείνωσης" ή "ανδρείας" στάσης, έχοντας φυσικά χάσει οποιαδήποτε επαφή με τους υπερ-ανθρώπινους καθορισμούς λόγω στείρου ανθρωποκεντρισμού.

"Hominis genibus quaedam et religio inest observatione gentium. Haec supplices attingunt, ad haec manus tendunt, haec ut aras adorant, fortassis quia inest iis vitalitas." Pliny, Natural History 11.103: Τα γόνατα του ανθρώπου κατέχουν επίσης ενός είδους θρησκευτική ιερότητα στην αντίληψη των εθνών. Οι ικέτες ακούμπανε τα γόνατα και τεντώνουν τα χέρια τους και προσεύχουνται σε αυτά, σαν να ήταν σε βωμούς, ίσως επειδή αυτά κατέχουν κάποιου είδους ζωτικής αρχής.

"...physici dicunt esse consecratas numinibus singulas corporis partes … genua misericordiae, unde haec tangunt rogantes." Servius, Aeneid, 3.607: Οι φυσικοί φιλόσοφοι λένε πως σε κάθε μέρος τους σώματος είναι αφιερωμένο σε κάποια θεϊκή δύναμη...τα γόνατα στο έλεος, και γι' αυτό οι ικέτες τα αγγίζουν.

Στην τελική, όμως, ανεξάρτητα από όλες τις πηγές, αποδείξεις κτλ, το ουσιαστικό είναι πως δεν μπορούν οι μη έχοντες σχέση με το θρησκευτικό φαινόμενο και την λατρευτική πράξη, να καθορίζουν βάσει των ιδεολογημάτων τους, ποια θα πρέπει να είναι αυτή για τους όντως "πιστούς" της πολυθεϊστικής παράδοσης. Όχι, μόνο γιατί συχνά όπως είδαμε, οι απόψεις τους είναι προϊόν ετεροπροσδιορισμών, ούτε γιατί δεν ξεκινούν με τα ίδια κίνητρα ή έχοντας τους ίδιους στόχους με τους δεύτερους, αλλά για τον απλό λόγο πως κάποια πράγματα βγαίνουν αβίαστα, μόνο όταν ασχολείσαι με αυτά, και μπορεί να καθορίζονται από παράγοντες εντελώς διαφορετικούς από αυτούς που ένας "ιδεολόγος" θα κατανοήσει με τις (άσχετες ή και εξαιρετικές αδιάφορο), ιντελεκτουαλ προσεγγίσεις του. Και θα χρησιμοποιήσω ως παράδειγμα την υποκειμενική προσωπική μου εμπειρία στο θέμα.

Ο οικιακός βωμός και λατρευτικός χώρος που διατηρώ στο σπίτι μου εδράζεται πάνω σε ένα μικρό τραπέζι. Ως εκ τούτου τα αγάλματα και τα υπόλοιπα λατρευτικά αντικείμενα πάνω του έρχονται στο ύψος της μέσης μου αν στέκομαι όρθιος. Αν και πολλές φορές στην καθημερινή πρακτική, όταν εκτελώ κάπως μηχανικά χωρίς να αφιερώνω χρόνο τα καθιερωμένα, στέκομαι όρθιος ίσα ίσα για να ανάψω ένα λιβάνι και να κάνω μια σπονδή κτλ, τις φορές που εκτελώ πιο επιμελώς την προς τους Θεούς υπηρεσία, θέλω να προσευχηθώ κτλ, νοιώθω πολύ καλύτερα όταν είμαι γονατιστός μπροστά από τον βωμό, έχοντας στο επίπεδο των ματιών μου τα αγάλματα και λοιπά ιερά. Φυσικά ουδέποτε αναρωτήθηκα αν η στάση μου αυτή θυμίζει χριστιανική, αν σχετίζεται κοινωνικοπολιτικά με φαινόμενα "υποταγής" ως δούλος σε τυράννους επίγειους ή ουράνιους, ή αν περνάει το ελληνόμετρο των ημιμαθών.
Για τον απλό λόγο πως ξεκίναγα να προσευχηθώ μη έχοντας το νού μου στο αν ταπεινώνεται το εγώ μου ή αν συμβαδίζει η όποια ιδεοληψία μου με την στάση μου.
Για τον απλό λόγο πως και τους φίλους μου θέλω να τους κοιτάω στα μάτια και όχι από ψηλά.
Για τον απλό λόγο πως και για κάποιο πρόσωπο με το οποίο είμαι ερωτευμένος ασυναίσθητα τέτοια στάση θα έπαιρνα για να το αγκαλιάσω, ή να το χαιρετίσω με ένα φιλί (προσκυνώντας δηλ.).
Προφανώς, τώρα μετά τις συζητήσεις που το σκέφτομαι και συνειδητά, όλα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με χριστιανο-προσδιορισμούς, με ελληνόμετρα, με ιδεολογίες των "στητών και δυνατών", είναι εντελώς άσχετα. Και η μόνη περίπτωση να προσεγγίσει κάποιος πραγματικά τους Θεούς είναι να τα κρατήσει άσχετα, ανεπηρέαστος από την συνεχή βαβούρα των "ιδεολόγων" του ιντερνετ και των θεωρητικών διαλέξεων.
Παρομοίως, άλλες στάσεις, πρακτικές, προσεγγίσεις εμφανίζονται, πάλι αβίαστα και φυσικά, στις πολυπληθείς και διαφορετικές εκδηλώσεις προς το θείο, τιμητικές, ευχαριστήριες, εορτές, πομπές κτλ με την κάθε μία να συνάδει με την περίσταση, με την κάθε μία να είναι αντίστοιχη και κατάλληλη, όχι λόγω κάποιας προ-διαμορφωμένης ιδεολογικής άποψης, αλλά βάσει της ανόθευτης πραγματικής εμπειρίας. Διαφορετικά, ίσως να μην πρέπει να υψώνουμε και τα χέρια προς τον ουρανό μήπως και μπερδευτούμε με τους μουσουλμάνους.

Δώρα ζωής απορίες θανάτου

Θεά όπως με στόλιζες, απλόχερα με δώρα,
δεν μου δωσες την αγκαλιά να τα χωράει όλα.
Γιατί έτσι όπως προσπαθώ, κάποια έστω να χωρέσω
φοβάμαι μην διαλέγοντας σε ύβρη υποπέσω. 







συχνά αναρωτήθηκα
αν ησυχάζουν οι νεκροί βαθιά κάτω στο χώμα
ή τους ταράσσουν...- ξυπνώντας μνήμες και όνειρα-
                                    ....τα βήματα αυτών που περπατούν ακόμα.

Το "γραφείο επί των αιρέσεων και παραθρησκειών" για τον πολυθεϊσμό.

 Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια (την μετά-Παρασκευαϊδη/Χριστόδουλου εποχή θα έλεγα), και εξαιρώντας κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις (όπως για παράδειγμα την προσπάθεια απενοχοποίησης από τις φασιστικές ιδεολογίες και πρακτικές που ακόμα πάνε πακέτο με τον χριστιανισμό και την εύρεση αποδιοπομπαίων τράγων) η φονταμενταλιστική και επιθετική ρητορία της ορθόδοξης εκκλησίας μοιάζει κάπως περιορισμένη.

Βέβαια αυτό συμβαίνει περισσότερο λόγω αλλαγής τρόπου δράσης και εξωτερικής έκφρασης της εκκλησίας, ίσως και λόγω συγκεκριμένων άλλων εσωτερικών προβλημάτων, και λιγότερο λόγω κάποιας αλλαγής νοοτροπίας, σαν να έπαυσε αυτή εκ θαύματος να αποτελεί τον βασικό πυλώνα εκπόρευσης μίσους  και αντίδρασης ενάντια σε κάθε διαφορετική άποψη.

Έτσι κατά καιρούς, ίσως κάπως περιορισμένα μόνο στα κανάλια ενημέρωσης του χριστεπώνυμου κοπαδιού, όλα και κάτι που  φανερώνει τον πραγματικό και διαχρονικό της χαρακτήρα εμφανίζεται, αλλά καθώς δεν πολυασχολούμαι με αυτά, συνήθως τα προσπερνάμε αδιάφορα. Σήμερα, όμως, λέω να δούμε μια τέτοια περίπτωση, πρώτον γιατί προέκυψε ύστερα από ένα δημοσίευμα σχετικό με δράση της κοινότητας, και δεύτερον γιατί έχω λίγο χρόνο και μου έλειψε κάπως η βαθυστόχαστη θεολογική επιχειρηματολογία των εν λόγω κειμένων.

Πριν κανα δυο βδομάδες λοιπόν, η εφημερίδα Ελεύθερη ώρα (ναι και όμως είναι δυνατόν!!!- ευχαριστούμε τον θαρραλέο δημοσιογράφο) προφανώς συνοδευτικά της έκδοσης των ορφικών του Πασσά την οποία παρείχε στους αναγνώστες της, είχε και ένα κείμενο με αναφορά στην Λατρευτική κοινότητα "Λάβρυς", στα περί οικιακής λατρείας και βωμών και στην πρόσφατη έκδοση μας του : "Ελληνικός Πολυθεϊσμός - Οικιακή Λατρεία".

Προφανώς η θεματολογία και το στυλ της συγκεκριμένης εφημερίδας γενικά συνάδει με την ορθόδοξη εκκλησία και τους πιστούς της οπότε κάποιοι διάβασαν το αφιέρωμα, κάποιοι ίδρωσαν και ανησύχησαν, και τελικά εμφανίστηκε σχετικό κείμενο από το γραφείο αιρέσεων και παραθρησκειών (sic) στο trendy ιστολόγιο κατάνυξις (sic*2).

Ήδη από την αρχή με προβλημάτισε τι σχολιασμό να κάνω, όχι μόνο γιατί το αμέσως παραπάνω κείμενο του ιστολογίου έχει τον αγαπησιάρικο τίτλο "ορθοδοξία η θάνατος" αλλά γιατί και το υπό εξέταση άρθρο τιτλοφορείται "ο πραγματικός στόχος, της αναβιώσεως του σύγχρονου πολυθεϊσμού", γεγονός που με μπέρδεψε. Προσπάθησα που λέτε να καταλάβω πως γίνεται να αναβιώσεις κάτι σύγχρονο, αφού ως σύγχρονο είναι ζωντανό, αλλά τελικά απέδωσα το παράλογο στην τρικυμία εν κρανίω των "αντιαιρετικών", οι οποίοι εξίσου τα μπλέκουν και παραμέσα στο άρθρο τους, οπότε ας προχωρήσουμε στο ζουμί.

Το κείμενο αρχίζει με λίγη κλασική χριστιανική κλάψα:
" Ειδικότερα ο Ευρωπαίος άνθρωπος, αν και γαλουχήθηκε επί σειρά αιώνων με τα νάματα της χριστιανικής πίστεως, ωστόσο δεν μπόρεσε δυστυχώς να αξιολογήσει τον πολύτιμο αυτό θησαυρό και να τον κρατήσει ως κόρη οφθαλμού. Αφού λοιπόν τον καταφρόνησε και τον απέρριψε στο περιθώριο της ζωής του..."
για τον γενικευμένο κατήφορο του χριστιανισμού στην Ευρώπη, γεγονός που δικαιολογεί και τον πανικό τους να γράφουν κείμενα προστασίας του ποίμνιου:
"Η Εκκλησία όμως, μέσα στα πλαίσια της ποιμαντικής της φροντίδας και μέριμνας, οφείλει να επισημαίνει την πλάνη και το ψεύδος, να διαφωτίζει  τον πιστό λαό του Θεού και να τον περιφρουρεί από τους κινδύνους, που ελλοχεύουν να εμπλακεί και εγκλωβιστεί σε κάποιο από τα παρά πάνω θρησκευτικά συστήματα και τελικά να στερηθεί τη σωτηρία του.",
ειδικά όταν διαπιστώνουν την συνεχή ανάπτυξη του αναβιωμένου, αρχαιοσύγχρονου πολυθεϊσμού.

Το εσωτερικό τους πρόβλημα είναι πια εμφανές και από τον αμυντικό (και φυσικά υποκριτικό) τρόπο έκφρασης, σε σχέση με παλαιότερες καλές εποχές:
"Βέβαια, στα πλαίσια της θρησκευτικής ελευθερίας,συνταγματικά κατοχυρωμένης,την οποία βέβαια σέβεται και ποτέ δεν παραβιάζει ο ίδιος ο Κύριός μας, κατά τον λόγο του «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν…», ο καθένας είναι ελεύθερος να επιλέξει",
αφού τα κοσμικά δόγματα που κατηγορούν έχουν επικρατήσει και δεν τους πολυπαίρνει να βγάζουν τους γνωστούς πύρινους λόγους (μαζί με τις πραγματικές πυρές) ενάντια στους "αιρετικούς". Την ίδια μάλιστα τακτική  του συγγραφέα την παρατηρώ και σε κείμενο του περί ομοφυλοφιλίας που αφού ενημερώνει πως δεν έχει θέμα με τους ανθρώπους (ε τι θέμα να έχει, να μείνει η εκκλησία χωρίς τους μισούς και παραπάνω μητροπολίτες και ανώτερους ιεράρχες;), αρχίζει μετά τα πάλι αγαπησιάρικα περί βδελυγμάτων και άλλα όμορφα.

Ας τα ξεπεράσουμε όμως και αυτά και ας πάμε στο ζουμί της υπόθεσης εκεί που ο αρθρογράφος ασχολείται με τον πολυθεϊσμό προβάλλοντας τα επιχειρήματα του.

Α. Πρώτο επιχείρημα - συνεχίζεται η τρικυμία καθώς δεν μπορούν να αποφασίσουν αν αναβιώνουμε αρχαία θρησκεία, αν είμαστε νέα (συν του οτι όπως σωστά έγραψε σχολιαστής από κάτω παρά ή εξαιτίας των "θεολογικών" τους διπλωμάτων είναι εντελώς άσχετοι με βασικά στοιχεία της θρησκειολογίας και δεν μπορούν αν ξεχωρίσουν μεταξύ παραδοσιακού πολυθεϊσμού, neopagan σεκτών κτλ) - πως είμαστε μια θρησκεία σύγχρονη.

"Επ’ αυτού έχουμε να παρατηρήσουμε κατ’ αρχήν ότι η προβαλλόμενη από τους αρχαιολάτρες θρησκεία, είναι μια θρησκεία σύγχρονη, στα πλαίσια της πανθρησκείας της «Νέας Εποχής». Όπως παρατηρεί σύγχρονος μελετητής του φαινομένου, «οι έλληνες νεοπαγανιστές, μέσα από τις αρχαίες θεότητες προσπαθούν να ικανοποιήσουν σύγχρονες αναζητήσεις, που όμως διαφοροποιούνται ριζικά από εκείνες των αρχαίων προγόνων μας. Γίνεται δηλαδή προσαρμογή και όχι προσέγγιση» "

Το επιχείρημα στερείται παντελώς λογικής - ακόμα και αν ήμασταν όπως υποστηρίζει σύγχρονη θρησκεία- καθώς και ο χριστιανισμός τις ημέρες που εμφανίστηκε ήταν σύγχρονος. Οπότε με αυτό το επιχείρημα καταρρίπτεται ο ίδιος ο χριστιανισμός. Πτυχίο Θεολογίας - Λογική = διαζύγιο.

Β. Στην αμέσως επόμενη παράγραφο ξεχνάει πως μας είπε νέα θρησκεία και ξαναγινόμαστε αρχαία. Αυτή την φορά όμως χάνουμε λόγω παλαιότητας και χριστιανικών διώξεων.

"Πέραν αυτού, η αναβίωση της αρχαιοελληνικής λατρευτικής παράδοσης είναι αδύνατη, διότι ελάχιστα, έως μηδαμινά είναι τα στοιχεία των αρχαίων τελετουργιών που έχουν διασωθεί. Κι’ αυτό γιατί, όπως είναι γνωστό, τα πάμπολλα και πολυποίκιλα τελετουργικά των αρχαίων δεν καταγράφονταν, αλλά παραδίδονταν προφορικά από τον ένα ιερέα στον άλλον, ως «ιερατική τέχνη». Με την κατάρρευση και το σβήσιμο της πληθώρας των μορφών της αρχαιοελληνικής θρησκείας, έσβησε και χάθηκε οριστικά και η προφορική παράδοση των τελετουργικών."

Εδώ τίθενται δύο θέματα.
Πρώτον πως συνεχίζει να είναι παντελώς άσχετος και δεν ξέρει πχ πως "τα πολυποίκιλα τελετουργικά των αρχαίων" δεν ήταν προφορική παράδοση (τι στο καλό ανακαλύψαμε την πολιτική αλφαβητογραφή) αλλά καταγεγραμμένοι νόμοι πολλά από τα οποία διασώζονται. Επίσης έχουμε εικονογραφία, αρχαιολογικά πορίσματα, λογοτεχνικές πηγές κτλ με αποτέλεσμα να έχουν δουλειά για 200 χρόνια τώρα οι ειδικοί που ασχολούνται.

Δεύτερο και βασικότερο:
Εδώ άθελα του ο αντιαιρετικός θεολόγος εκφράζει το πώς βλέπει την θρησκεία (και δή την δική του από την οποία μετράει κ τους άλλους) γενικά. Δηλαδή πιστεύει πως αυτή εξαρτάται από την τελετουργία σε βαθμό τέτοιο που αν αυτή εκλείψει, να μην υπάρχει θρησκεία (και φαντάζομαι δεν το εννοεί ως εξωτερική έκφραση, ανθρωπίνων πράξεων). Ε λοιπόν δυστυχώς εμείς πιστεύουμε και βιώνουμε την αληθινή ύπαρξη των θεών μας, η οποία δεν εξαρτάται από το αν κάποιος διέσωσε (αν υποθέσουμε πως ίσχυε και για εμάς) το μυστήριο της βάπτισης η του γάμου. Επιπροσθέτως ο θεολόγος μας ομολογεί πως ο χριστιανισμός χωρίς την πολιτική του και εκκλησιαστική του συνέχεια (για το ζήτημα μιλήσαμε πιο διεξοδικά στο "Θεϊκή αποκάλυψη στον πολυθεϊσμό και στον μονοθεϊσμό. Δράση, Λόγος και συνέχεια.") δεν υπάρχει. Εδώ θα συμφωνήσω με τον αρθρογράφο πως ναι ως πολιτικό κατασκεύασμα που δεν έχει καμία σχέση με την θεϊκή πραγματικότητα ο χριστιανισμός βασίζεται στην ιερατική συνέχεια και στην συνέχεια των κλεμμένων από άλλους θέατρο-τυπικών του. Οπότε καλά θα κάνουν να προσέχουν μην τα ξεχάσουν γιατί θα πάψουν να υφίστανται (όπως ξέχασαν οι ιουδαίοι το όνομα του θεού και ακόμα το ψάχνουν, Βλ. Μυστικά ονόματα των Θεών) ενώ εμείς ως η φυσική, αυτόνομη και ελεύθερη αναγνώριση της πραγματικότητας του θείου κόσμου θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε ακόμα και αν πεθαίναμε όλοι κ μέναν μόνο τα 5χρονα που δεν ξέρουν τίποτα.

Γ. Το επιχείρημα συνεχίζεται αυτή την φορά με εις βάθος ανάλυση των τελετουργικών, τα οποία ενώ πριν ονόμασε "πάμπολλα και πολυποίκιλα τελετουργικά των αρχαίων" τώρα του φταίει που είναι ακόμα "πάμπολλα και πολυποίκιλα". Τόση αναποφασιστικότητα σε κείμενο δεν έχω ξαναδεί (επειδή δεν διαβάζω χριστιανικά ιστολόγια μάλλον). Δηλαδή αν είχαμε ένα μόνο θέλω να ήξερα τι θα έλεγε...

"η οποία τελεί ιεροπραξίες, υποτίθεται, παρόμοιες με εκείνες των αρχαίων προγόνων μας πολυθεϊστών"
κ'
"Αν εξετάσουμε προσεκτικά τα τελετουργικά των διαφόρων ομάδων, θα διακρίνουμε ξεκάθαρα τις κραυγαλέες διαφορές τους, οι οποίες είναι αυθαίρετοι αυτοσχεδιασμοί των ηγητόρων τους.

Ενώ εδώ προφανώς για να κρίνει την αλήθεια των παραπάνω πάει να πεί πως ο ίδιος γνωρίζει τι δεν είναι αυτοσχεδιασμός, οπότε δεν έχουν χαθεί τα τυπικά τα έχουν οι θεολόγοι των χο. Ελεος....

Και φυσικά δεν μπορεί να καταλάβει πως η τελετουργία είναι η συμβολική γλώσσα της θρησκείας με την οποία ο άνθρωπος προσεγγίζει το θείο  (το λέω γενικά να πιάσω όλες τις θρησκευτικές εκφράσεις) κάτι που είναι βασικό μάθημα στην θρησκειολογία (α ρε πτυχιούχοι της θεολογίας...) και όχι ο μαγικός τρόπος δημιουργίας θεών χωρίς τον οποίο αυτοί παύουν να υπάρχουν.
Επίσης, δείχνει να μην γνωρίζει πως στον πολυθεϊσμό (και ορθώς) τα τελετουργικά εξελίσσονται σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής και δεν μένουν ίδια (όπως εξέλιξαν και αυτοί για άλλους λόγους, μέχρι ένα σημείο - μετά κόλλησαν - τα δικά τους). Βέβαια αν τους ρωτήσουμε αφού ούτε και τα δικά τους τελετουργικά είναι ίδια από τις αρχές μέχρι τώρα, πότε αυτά ήταν αληθινά φαντάζομαι δεν θα πάρουμε απάντηση.

Γ. και συνεχίζει με το επόμενο φανταστικό επιχείρημα πως οι διαφορετικές αντιλήψεις ανάμεσα στους πολυθεϊστές φανερώνουν την πλάνη τους.

"Άλλωστε, οι διαφορές ανάμεσα στις πολλές πολυθεϊστικές ομάδες είναι αγεφύρωτες, ακόμα και σε θεμελιώδη ζητήματα, όπως είναι η φύση των «θεών». Άλλοι τους πιστεύουν ως οντότητες, άλλοι ως προσωποποιημένες φυσικές δυνάμεις, άλλοι ως απρόσωπες φυσικές δυνάμεις, άλλοι ως ιδεατά αρχέτυπα, άλλοι ως εξελιγμένες ανθρώπινες υπάρξεις, κ.ο.κ. Ούτε και ως προς τον αριθμό των «θεών» μπορούν να συμφωνήσουν. Απόδειξη αυτού η παντελής αδυναμία τους να συνεννοηθούν σε μια ελάχιστη βάση και να ενωθούν."

Γι' αυτό επειδή βαριέμαι δεν θα πώ τίποτα άλλο πέρα από, : Μήπως αγαπητέ θεολόγε έχετε ακούσει για χριστιανικές αιρέσεις; Ή μήπως έχετε ακούσει για το μεταξύ σας σφάξιμο για ψύλλου πήδημα, ή αλλιώς για το πόσοι άγγελοι χωράνε σε μια καρφίτσα, (σε παραπάνω άρθρο έχουν θέμα αν είναι ενσώματοι ή ασώματοι οι άγγελοι πχ λολ)  ή αλλιώς για ασήμαντες @@ όπως για παράδειγμα αν το άγιο πνεύμα εκπορεύεται από τον πατήρ μόνο ή και απο τον υιό; Ευτυχώς που δεν είμαστε σαν και εσάς και οι όποιες διαφορετικές αντιλήψεις των όντως πολυθεϊστών (γιατί τα μισά παραπάνω είναι αλλού γι' αλλού) αποδίδονται σε φιλοσοφικές διαφορές και όχι μάχες για το ποιος κατέχει την απόλυτη αλήθεια στο κεφάλι του.

Τέλος αφού ο αρθρογράφος  πιάσει και τα γνωστά περί δουλείας, γυναικών κτλ που χωράνε παντού (για τα οποια θα θέλαμε άλλο κείμενο αλλά βαριέμαι) για να συμπεριλάβει και τις ελληνοκεντρικές τάσεις καταλήγει με το φανταστικό του συμπέρασμα (ο αμόρφωτος που θα μας πει πως κρύβουμε και πτυχές της ιστορίας), έχοντας μάλιστα ανακαλύψει και τον στόχο μας!

"Προφανώς οι συμπολίτες μας πολυθεϊστές δε μελετούν όσο πρέπει την ιστορία των προγόνων μας, ή σκοπίμως αποκρύπτουν τις σκοτεινές της πλευρές. Εν προκειμένω, η αποθέωση της αρχαίας Ελλάδος, και κύρια της αρχαιοελληνικής θρησκείας, δεν έχει στόχο να προβάλλει πραγματικά τις όποιες αξίες της αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, τις οποίες όλοι μας δεχόμαστε και σεβόμαστε, αλλά να απομειώσει την σημερινή χριστιανική Ελλάδα και να εκμηδενίσει την μετέπειτα χριστιανική της πορεία! Το εγχείρημά τους να νεκραναστήσουν ένα οριστικά νεκρό θρησκευτικό σύστημα εδώ και δεκαεπτά αιώνες, πιστεύουμε, ότι είναι μια ουτοπία. Ίσως δεν τους έγιναν μάθημα οι δύο παταγώδεις αποτυχημένες απόπειρες «ανάστασης» του αρχαίου παγανισμού, από τον ανεδαφικό ηλιολάτρη Ιουλιανό, τον 4ο αιώνα και από τον σκοτεινό ζωροαστριστή Πλήθωνα τον 15ο αιώνα!"

το οποίο απλά πρέπει να μας λέει με τα εμβληματικά παραδείγματα του Ιουλιανού και του Πλήθωνα πως :

ΔΕΝ ΠΑΝΕ ΝΑ ΧΤΥΠΙΟΥΝΤΑΙ ΔΕΝ ΧΑΝΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΤΙΠΟΤΑ ΜΑΣ ΓΕΝΝΑ Η ΓΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΜΑΣ.


ΥΓ: Θα είχε ενδιαφέρον στο μέλλον να ορίσουμε τι μπορεί να είναι "παραθρησκεία" και να εφαρμόσουμε τον ορισμό στον χριστιανισμό να γελάσει ο κάθε πικραμένος.