Νύμφης σώμα, ανάσα, μουσική

Το παρακάτω κείμενο ως μικρός φόρος τιμής στην Νύμφη που μας χαρίζει συνεχώς τα μέσα για να παίζουμε μουσική και η οποία ελπίζω να με συγχωρεί που πολλές φορές μαζεύω τα μέλη της για τις κατασκευές μου. Εύχομαι να συνεχίσει να μου μιλά.

Στις σκιερές πλαγιές των βουνών της Αρκαδίας, ζούσε η Νύμφη Σύριγξ ξακουστή όχι μόνο για την ομορφιά της αλλά και για τον ζήλο με τον οποίο διατηρούσε την παρθενία της αφιερωμένη στην θεά Άρτεμη, μην αφήνοντας κανέναν από τους Σατύρους να την πλησιάσει. Μόλις κάποιος έκανε με θαυμασμό να την πλησιάσει αυτή γοργά έτρεχε στις πλαγιές και χανόταν, αέρινη, και πανέμορφη η Ναϊάδα νύμφη. Μια μέρα όμως έτυχε να περνά από εκείνα τα μέρη ο ξακουστός τραγοπόδαρος θεός Πάνας, του οποίου την ακόρεστη λαγνεία καμιά νύμφη δεν μπορούσε να σβήσει. Έτυχε και είδε την Σύριγγα καθώς αυτή χόρευε σε ένα ξέφωτο και βάλθηκε να την πιάσει. Γρήγορα έτρεχε η Νύμφη, αλλά ακούραστος και ο θεός ξωπίσω της. Μέχρι που τον δρόμο της έκοψε ο ποταμός Λάδωνας, και ο Παν, ακόμα ξωπίσω της. Μην μπορώντας η Νύμφη να περάσει τα ορμητικά νερά του θεού ποταμού, παρακάλεσε με λυγμούς τις αδελφές της, τις άλλες νύμφες των νερών και του δάσους να την σώσουν από την ερωτική μανία του τραγοπόδαρου θεού, αφού είχε ορκιστεί να παραμείνει παρθένα για πάντα στην υπηρεσία της θεάς Αρτέμιδος. Οι άλλες Νύμφες εισάκουσαν τα παρακάλια της και την στιγμή που όρμαγε πάνω της, σίγουρος για την νίκη του, ο Παν αυτή μεταμορφώθηκε σε καλάμια στην όχθη του Λάδωνα.



Κλείνει την αγκαλιά του ο Παν, αλλά μέσα της δεν βρίσκονται παρά καλάμια. Και αναστενάζει ο θεός που δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει την μανία του, και η καυτή ανάσα που βγαίνει από το στόμα του, χαϊδεύει το χείλος των καλαμιών και αυτά ανταποκρίνονται, βγάζοντας σφυριχτούς, λυπητερούς ήχους, τους αναστεναγμούς ίσως την νύμφης που για να γλυτώσει από το πάθος ενός θεού, έγινε καλαμιά στην άκρη του ποταμού. Και τότε ο Παν, μη θέλοντας να ξεχάσει την πανέμορφη νύμφη, κόβει καλάμια διαφορετικού μεγέθους τα ενώνει και φτιάχνει το μουσικό όργανο που με το όνομα της νύμφης έμελλε να γίνει ο αχώριστος σύντροφος του. Η Σύριγξ ή Σύριγγα.



Η καλαμιά, η όπως είναι η επιστημονική ονομασία του είδους Arundo Donax, είναι όπως δείχνουν τα πράγματα γηγενές φυτό της Ευρώπης , ένα γιγάντιο αγριόχορτο θα λέγαμε που φύεται σε ρεματιές, παραποτάμιες περιοχές και όπου βρίσκει ήλιο και υγρασία. Εξαπλώνεται πολύ γρήγορα και σε πλήρη ανάπτυξη φτάνει μέχρι και τα 6 μέτρα ύψος. Θα λέγαμε πως είναι συγγενές με το μπαμπου της ανατολικής Ασίας το οποίο και χρησιμοποιείται με παρόμοιους τρόπους. Λόγω της ιδιαίτερης φύσης του, το φυτό με τον ξυλώδες αλλά ελαστικό και ταυτόχρονα κούφιο κορμό που αποτελεί ένα τέλειο φυσικό σωλήνα, αποτέλεσε από τα μυθικά χρόνια την πρώτη ύλη για την κατασκευή των πρώτων πνευστών με πιθανότατα αρχαιότερο όλων, την σύριγγα, αυλό του Πανός, ή σουραύλι όπως είναι σήμερα γνωστό σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Όλοι οι γνωστοί μας τύποι αυλών ( και κατ’ επέκταση η πλειοψηφία των πνευστών οργάνων ) από την αρχαιότητα πιθανότατα προήλθαν από το σώμα της Νύμφης αυτής που για να γλυτώσει από τον Πάνα, μας χάρισε την φωνή της. Για να κατανοήσουμε πως χωρίς την Σύριγξ, την καλαμιά, είναι μάλλον σίγουρο πως δεν θα είχαμε τα ίδια ακούσματα και μουσική τέχνη σήμερα ας μιλήσουμε λίγο για τους αυλούς.

Οι πρόγονοι με την λέξη αυλός χαρακτήριζαν όλα ( νομίζω ), με εξαίρεση την σάλπιγξ, τα πνευστά όργανα που χρησιμοποιούσαν, τα οποία διαφοροποιούνται κυρίως από τον τρόπο που παράγεται ο ήχος και από την κατασκευή.
Κατ’ αρχάς όπως είπαμε έχουμε τον αυλό του Πανός, την σύριγγα, όπου ο ήχος παράγεται φυσώντας στο χείλος καλαμιών με διαφορετική διατομή και μήκος παράγοντας έτσι διαφορετικά αρμονικά κύματα (νότες). Σπάνια συναντούμε πια στην Ελλάδα σουραύλια αλλά ευτυχώς έχουμε τους κατοίκους των Άνδεων και αν δεν κάνω λάθος τους Ρουμάνους για να ακούμε ακόμα υπέροχες μελωδίες με αυτό το αρχέγονο όργανο, την μητέρα των πνευστών.



Έχουμε επίσης τον κλασσικό αυλό ( γνωστότερο στην διπλή του μορφή ώς δίαυλος ) που πρόκειται περί ενός καλαμιού ( ή αργότερα τρυπημένου ξύλου, και ότι υλικό θέλουμε σήμερα ) με τρύπες στο σώμα για την αλλαγή των παραγόμενων συχνοτήτων, που χρησιμοποιεί για την παραγωγή ήχου πάλι ένα κομμάτι καλαμιού κατάλληλα όμως διαμορφωμένου.
Όσον αφορά τώρα το καλαμάκι στο στόμιο που παράγει τον ήχο έχουμε δύο υποκατηγορίες αν και ο τρόπος που παράγεται ο ήχος είναι παρόμοιος. Τα διπλά καλάμια και τα μονά. Στα διπλά καλάμια έχουμε είτε δυο δεμένα μεταξύ τους κομμάτια καλαμιού, είτε ένα τσακισμένο με τέτοιο τρόπο ώστε τα χείλη να εφάπτονται. Φυσώντας τα καλάμια πάλλονται και δημιουργούν αυτόν τον γνωστό και «σπαστικό» για πολλούς ήχο της καραμούζας. Στην δεύτερη περίπτωση, έχουμε ή ένα κομμάτι καλαμιού δεμένο σε κάποιο σταθερό σώμα με τρόπο τέτοιο που να πάλλεται πάλι παράγοντας ήχο, είτε μια σωλήνα από καλάμι την οποία έχουμε σκίσει έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα γλωσσίδι που θα πάλλεται*. Έτσι στην πρώτη κατηγορία έχουμε τους ζουρνάδες, τις ντουντούκ κτλ ( αυτά πιο κοντινά στα αρχαία ), το όμποε, το φαγκότο ( οι πιο σύγχρονες υλοποιήσεις ), ενώ στην δεύτερη ανήκουν όργανα όπως το Μιζμάρ ( αυτό φαντάζομαι είναι ότι πιο συγγενές υπάρχει σήμερα στον αρχαίο δίαυλο) το κλαρίνο, ακόμα και το σαξόφωνο ( και αυτό δεν ξεχνά την καταγωγή του ) .













Έπειτα έχουμε τους πλαγίαυλους, όπου ο ήχος παράγεται παρόμοια με την σύριγγα μόνο που τώρα οι διαφοροποιήσεις στα ηχητικά κύματα δημιουργούνται με το άνοιγμα τρυπών σε ένα ενιαίο σώμα. Ο πλαγίαυλος μπορεί να πάρει την μορφή είτε του φλάουτου, είτε των αρχαιότερων παρόμοιων οργάνων όπως το Νεϋ και το Καβάλ ( καβάλι στην Ελλάδα* ). Φυσικά και εδώ τα πρώτα τέτοια όργανα ήταν εξ’ ολοκλήρου από καλάμι. Ακόμα και τα σύγχρονα φλάουτα, παρά το ότι κατασκευάζονται εξ’ ολοκλήρου από μέταλλο ( και χρυσό και ασήμι μάλιστα ) δεν ξεχνούν την καταγωγή τους και εντάσσονται στα ξύλινα πνευστά ( woodwinds).



Ξεχωριστή αναφορά ίσως χρειάζονται και αυτά τα όργανα που χρησιμοποιούν για την παραγωγή ήχου την γνωστή σφυρίχτρα, όπως είναι όλα τα διαφορετικά ήδη φλογέρας. Ο αέρας που παράγεται φυσώντας οδηγείται από ένα στένωμα υπό κλίση σε μια εγκοπή στο κυρίως σώμα παράγοντας έτσι το σφύριγμα.





Τέλος μπορούμε να έχουμε διαφορετικές υλοποιήσεις όπως τον άσκαυλο, τσαμπούνα γκάιντα κτλ που δεν παύουν όμως να είναι κλασσικοί αυλοί στους οποίους όμως αντί να φυσάμε απευθείας, χρησιμοποιούμε τον ασκό ( γλυτώνουμε έτσι την αναγκαιότητα της κυκλικής αναπνοής – που καίει και εγκεφαλικά κύτταρα, και του άσχημου φουσκώματος του στόματος που έκανε την Αθηνά να πετάξει τον πρώτο αυλό που δημιούργησε με αποτέλεσμα να τον βρει ο σάτυρος Μαρσύας ) . Η παραγωγή του ήχου σε όλα αυτά τα όργανα γίνεται όπως και στους κλασσικούς αυλούς με μονά ή διπλά καλάμια.







Με τις λίγες αυτές αναφορές νομίζω γίνεται εμφανές πως αναγκαστικά όταν μιλάμε για πνευστά μουσικά όργανα μιλάμε για την Νύμφη, στης οποίας το σώμα πρέπει να αποδίδουμε τιμές για την προσφορά του. Όπως αναφερθεί και πριν εκτός από τις Σάλπιγγες *( τα χάλκινα που λέμε σήμερα πχ ) δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο πνευστό που να μην σχετίζεται με την Νύμφη Σύριγξ. Και όχι μόνο αυτό αλλά μέχρι σήμερα, παρά την τεχνολογική μας πρόοδο, δεν έχουμε καταφέρει να βρούμε κάποιο τεχνητό υλικό ικανό να αντικαταστήσει το καλάμι για την παραγωγή ήχου στους αυλούς ( από ζουρνάδες και πίπιζες, μέχρι όμποε, κλαρίνα και σαξόφωνα ).

• Αξίζει ίσως να αναφέρουμε πως προτού επανα-εισάγουμε τους αυλούς με την μορφή του κλαρίνου μεγάλο μέρος της παραδοσιακής μουσικής βασιζόταν στο Καβάλι ( και στον άσκαυλο επίσης ).
• Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν πως ο δίαυλος ανήκει στην κατηγορία των πνευστών με διπλό γλωσσίδι, αλλά δεν ξέρω αν έχουν ποτέ προσπαθήσει να παίξουν με δύο τέτοια ταυτόχρονα στο στόμα τους χωρίς καπάκι. Εγώ νομίζω πως στον δίαυλο μάλλον χρησιμοποιούσαν μονό καλάμι με γλωσσίδι σαν αυτά που ακόμα χρησιμοποιούνται στις τσαμπούνες και το αιγυπτιακό μιζμάρ.
• Και αυτά βέβαια θεωρώ πως έλκουν την καταγωγή τους από ένα άλλο μυθικό όν τους Τρίτωνες, που παρομοίως μας δώρισαν τα γνωστά μας κοχύλια που απετέλεσαν και τις πρώτες σάλπιγγες ( μαζί με τα κέρατα των ζώων ).
• Θα προσπαθήσω να βρω χρόνο να ανεβάσω και ηχητικά δείγματα των φωνών που η Νύμφη παράγει ανάλογα με την διάθεση της.