"Ήταν οι δωρητές της ζωής" - Η λατρεία των προγόνων

«Ήταν οι δωρητές της ζωής, οι δωρητές του πλούτου, οι κατασκευαστές και οι δάσκαλοι του παρόντος: αντιπροσωπεύουν το παρελθόν της φυλής, και όλες τις θυσίες της. Οτιδήποτε κατέχουν οι ζώντες προέρχεται από αυτούς. Ωστόσο, πόσα λίγα απαιτούν σε αντάλλαγμα! Μόλις και μετά βίας κάτι περισσότερο από το να τους ευχαριστούμε, ως ιδρυτές και φύλακες του οίκου, με απλά λόγια, όπως αυτό: "Για την βοήθεια που λάβαμε, την ημέρα και τη νύχτα, αποδεχτείτε, ω Σεβάσμιοι, την ευλαβική ευγνωμοσύνη μας" ... Το να τους ξεχνάμε ή να τους παραμελούμε, το να τους συμπεριφερόμαστε με αγενή αδιαφορία, είναι η απόδειξη μιας κακής καρδιάς. το να τους προκαλούμε ντροπή με άσχημη συμπεριφορά, το να ντροπιαστεί το όνομά τους από κακές πράξεις, είναι το υπέρτατο έγκλημα. Αντιπροσωπεύουν την ηθική εμπειρία της φυλής. Όποιος αρνείται αυτή την εμπειρία, αρνείται και τους ίδιους και ξεπέφτει στο επίπεδο των θηρίων, ή κάτω από αυτό. Αντιπροσωπεύουν το άγραφο δίκαιο, τις παραδόσεις της κοινότητας, τα καθήκοντα όλων προς όλους. Όποιος το προσβάλλει αυτό, αμαρτάνει εναντί των νεκρών. Και τέλος, αντιπροσωπεύουν το μυστήριο του αόρατου: Για τις πεποιθήσεις του Σίντο, τουλάχιστον, είναι θεοί".
(“Japan, an attempt at interpretation”, by  Lafcadio Hearn; London, McMillan Ltd. Co., 1904)

Με αυτά τα λόγια ο από μητέρα Έλληνας Λευκάδιος Χερν περιέγραφε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα την λατρεία των προγόνων στην Ιαπωνία. Χωρίς καμία αλλαγή στο κείμενο θα μπορούσε να περιγράφει επακριβώς την ελληνική αντίστοιχη λατρεία ενός ζώντος ελληνικού πολυθεϊσμού. Καμία διαφορά. Παρόμοια θα ήταν τα πράγματα και για πλήθος άλλων πολυθεϊστικών θρησκειών. Η λατρεία των προγόνων και τα ταφικά έθιμα παρουσιάζουν τα πιο κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των φυσικών θρησκειών.

Αρκετοί δεν γνωρίζουν την ύψιστη σημασία που έχει η λατρεία των προγόνων και στον ελληνικό πολυθεϊσμό, μια λατρεία που αποτελεί την βάση της ταυτότητας έκαστου λαού. Σε τέτοιο βαθμό που η προσήλωση και η πίστη στις πρακτικές και αντιλήψεις αυτές θα έκανε τους Γερμανούς του Blut und Boden να ντρέπονται για την μετριοπάθεια των απόψεων τους*. Δεν έχω διάθεση σήμερα να επεκταθώ στο θέμα, θα πρέπει να επανέλθω κάποια άλλη στιγμή, αρκεί όμως να αναφέρουμε τα εξής.
Η λατρεία των Ηρώων, χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού πολυθεϊσμού σε μεγάλο βαθμό θεωρείται και αποτελεί συνέχεια της λατρείας των προγόνων, τόσο σε ιστορικό επίπεδο όσο και σε τελεστικό/θεολογικό. Όπως έδειξε ο Francois de Polignac στο εξαιρετικής σημασίας έργο του "Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης", η ίδια η Πόλη έλκει την καταγωγή της στα πρώτα ιερά που δημιουργήθηκαν ως κέντρα πάνω σε μυκηναϊκές ηρωολατρείες και την προγονολατρία μέσα στα μυκηναϊκά μέγαρα. Αυτές οι συνδέσεις ήταν που οδήγησαν ασεβώς τον Ευήμερο να αναπτύξει την θεωρία του για τους θεούς έχοντας όμως μια λογική βάση. Μέσα στα πλαίσια της πόλης οι άνθρωποι καθορίζονται από την φυλή, το γένος τους και άλλες θρησκευτικές διαιρέσεις οι οποίες όλες καταλήγουν στην οικογένεια και τους προγόνους. Η καλή διαγωγή ενός Αθηναίου κρίνεται από το κατά πόσον τηρεί τα ταφικά έθιμα των προγόνων του, και ο άτεκνος φροντίζει να υιοθετήσει ένα παιδί όχι μόνο για να συνεχιστεί η περιουσία ή το οικογενειακό όνομα αλλά κυρίως για να συνεχιστεί η λατρεία των προγόνων.

Αυτά ίσχυαν παλιά, σε έναν ζώντα και κυρίαρχο ελληνικό πολυθεϊσμό στου οποίου τις επιταγές κεντρικό ρόλο κατείχε η λατρεία των προγόνων.
Σήμερα.... σήμερα ήταν η εκταφή του πατέρα μου. Αναρωτιέμαι σε ένα χριστιανοκρατούμενο περιβάλλον της σημερινής μεγαλούπολης των εκατομμυρίων πως μπορούμε να συμπεριφερθούμε με την ευσέβεια που αρμόζει στους προγόνους μας. Απλά δεν γίνεται...
Στα τρία χρόνια εκταφή, κατ' επιλογή και με σημαντικό χρηματικό αντίτιμο παράταση της ταφής για λίγο διάστημα, διάστημα που ενδέχεται να περιορίζεται από την έλλειψη χώρου στο νεκροταφείο. Κατά την εκταφή (ας μην το συζητήσουμε), μεταφορά των οστών στα οστεοφυλάκια του νεκροταφείου. Τιμή αγοράς "ανθρώπινου" οστεοφυλακίου στους διαδρόμους του νεκροταφείου ευρό 1500 συν κάποια επιπλέον ετήσια χρέωση. Απαγορευτικό. Εναλλακτική οστεοφυλάκιο στο ειδικό κτήριο, χειρότερο και από χριστιανική θανατολάγνα κατακόμβη. Η επίφαση ευσέβειας προς του νεκρούς μεταφρασμένη σε γλώσσα που καταλαβαίνει ο Μαμωνάς και οι άλλοι ξένοι δαίμονες που λυμαίνονται τον τόπο μας. Καύση... Περιμένουμε τον "μαζί τα φάγαμε" που έχει συστήσει σχετική εταιρία να καταβροχθίσει και τις στάχτες...
Ζόφος. Τόσος ζόφος που κάνει επιτακτική την ανάγκη να απαιτήσουμε δικά μας νεκροταφεία.

Γιατί πολύ απλά η λατρεία των προγόνων ΑΠΑΙΤΕΙ το ελάχιστο από εμάς, για το μέγιστο που αυτοί μας έδωσαν. Για να έχουμε ένα μέλλον και να μην είμαστε τρισκατάρατοι για πάντα.

ΗΟΡΟΣ ΗΙΕΡΟ
ΤΡΙΤΟΠΑΤΡΕΟΝ
HABATON*

* Χωρίς φυσικά να συμπεριλαμβάνω τον αξιολογικό φυλετισμό