Αποανάπτυξη - Degrowth, κάποιες ιδέες και μερικά βιβλία

Διάβασα πριν λίγο καιρό στο πάντα ενδιαφέρον ιστολόγιο του Γ. Οικονόμου ένα άρθρο σχετικό με την αποανάπτυξη.

Δεν θα σταθώ στο ποια είναι η σωστότερη μετάφραση του όρου (αρχικά στα γαλλικά decroissance και κατόπι στα αγγλικά degrowth), αλλά θα διαφωνήσω με τον αρθρογράφο στο απομεγέθυνση καθώς θεωρώ καλύτερο να χρησιμοποιείται το απόανάπτυξη εφόσον την οικονομική μεγέθυνση (economic growth) στα ελληνικά το μεταφράζουμε (αρκεί να ακούσουμε κάποιες από τις πολιτικές εξαγγελίες των τελευταίων χρόνων ) ως "ανάπτυξη" και το degrowth αναφέρεται και αυτό αντίστοιχα στα οικονομικά μεγέθη.

Ο συγκεκριμένος όρος περιγράφει ένα πολιτικοκοινωνικό-οικονομικό κίνημα ή ιδεολογία αν προτιμάτε, η οποία πρεσβεύει σε γενικές γραμμές τα εξής πολύ σωστά:


Α. Πως το σύγχρονο οικονομικό σύστημα (φιλελεύθερος καπιταλισμός) το οποίο βασίζεται για την επιβίωση του στην συνεχή μεγέθυνση της παραγωγής/κατανάλωσης, οικονομικών μεγεθών, είναι καταστροφικό σε πλείστους όσους τομείς (εμείς απλά θα αναφέρουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος) και πως η οικονομική ανάπτυξη δεν σχετίζεται με τους ουσιαστικούς παράγοντες ευδαιμονίας (άντε ευτυχίας) του ανθρώπου όπως ευαγγελίζεται αυτό το σύστημα, αλλά αντιθέτως δημιουργεί ανισότητες οι οποίες μεγαλώνουν τα κοινωνικά χάσματα παράγοντας δυστυχία.

Β. Πως θα πρέπει να ξεκινήσουμε -χθες - αν θέλουμε να επιβιώσουμε, μια διαδικασία συρρίκνωσης των οικονομικών μεγεθών και να περάσουμε σε ένα άλλο σύστημα, σεβαστικό προς το περιβάλλον, πιο δίκαιο και αντίθετα με το σημερινό, αποκεντρωμένο ώστε να δημιουργούνται προϋποθέσεις αυτάρκειας και περιορισμού κινδύνου.



Oρθώς ο Γ. Οικονόμου αναφέρει ως κύριο εκπρόσωπο της σχολής αυτής τον Serge Latouche, όμως, οι κεντρικές ιδέες αυτής της σχολής μπορούν να βρεθούν σε διάφορα αρκετά παλαιότερά έργα όπωςγια παράδειγμα το σημαντικής επιρροής βιβλίο του E. F. Schumacher :  Small Is Beautiful, 25th Anniversary Edition: Economics As If People Mattered: 25 Years Later . . . With Commentaries, το οποίο τυγχάνει,  ακόμα και σήμερα μετά από περίπου 40 χρόνια, ιδιαίτερης εκτίμησης ανάμεσα και σε σύγχρονους παγανιστές με οικολογικές ευαισθησίες και οικονομικοπολιτικές ανησυχίες όπως για παράδειγμα στον πολύ καλό John Michael Greer ( στον οποίο έχω αναφερθεί στο παρελθόν ξανά εδώ και εδώ), στο έργο του : The Wealth of Nature: Economics as if Survival Mattered και έχει οπλίσει με επιχειρήματα από αναρχο-πρωτογονιστές (Βλ. anarchoprimitivism) όπως οι γνωστοί John Zerzan (πχ στο : Running on Emptiness: The Pathology of Civilization ή ο Derrick Jensen (πχ στο : Endgame, Volume 1: The Problem of Civilization) μέχρι και εκπροσώπους της Νέας Δεξιάς (nouvelle droite), από τον ιδρυτή της Alain de Benoist (σε αυτό ακριβώς το θέμα μάλιστα, είχα αναφερθεί ξώφαλτσα σε ανύποπτο χρόνο το 2009 ), μέχρι το πιο κακό παιδί της παρέας τον Guillaume Faye, στα μανιφέστα του (πχ Convergence of Catastrophes  και Archeofuturism: European Visions of the Post-Catastrophic Age).



Είναι λοιπόν προφανές πως υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ιδεολόγων και διανοητών (και όχι μόνο οικονομολόγων) οι οποίοι εδώ και πολλά πολλά χρόνια (για να μην πάμε πίσω 100 χρόνια σε ορθότατες μεταφυσικές κριτικές των βασικών αρχών του σύγχρονου συστήματος όπως πχ στο έργο του πατέρα των traditionalists, Rene Guenon πχ The Reign of Quantity & the Signs of the Times ) επισημαίνουν όχι μόνο τα στραβά του δρόμου που έχουμε πάρει, αλλά και τα άκρως επικίνδυνα, καταστροφικά καλύτερα, γκρεμοτσακίσματα που μας περιμένουν.

Λιγότερο προφανές είναι ίσως, πως δεν χρειάζεται και ιδιαίτερο μυαλό για να καταλάβει κάποιος πως "σε έναν πεπερασμένο υλικά κόσμο δεν γίνεται να υπάρχει αέναη ανάπτυξη", καπιταλιστική αειφορία, πράσινη ανάπτυξη και άλλες τέτοιες φαντασιοπληξίες (με μια τέτοια "κοινή λογική" και με χιουμοριστική διάθεση αναφερόμουν στην "κρίση" πάλι πριν μερικά χρόνια εδώ).

Ακόμα λιγότερο προφανής είναι η εξήγηση του γιατί ενώ όσοι τουλάχιστον σκέφτονται τα λένε χρόνια και γιατί ενώ τα σημάδια του πόσο δίκιο έχουν είναι μπροστά στα μάτια μας (για να χρησιμοποιήσω πχ το ένα βιβλίο που ανέφερα παραπάνω, ο Faye ανάμεσα στις επικείμενες "καταστροφές" που προέβλεψε πριν χρόνια - ~10+ προ κρίσης- ήταν και είναι ένα νέο και πολύ πιο επικίνδυνο παγκόσμιο οικονομικό κραχ, εμείς επιμένουμε να τα αγνοούμε (όπως πχ οτι δήθεν δεν υπάρχει πρόβλημα με το κλίμα , πως τα ψάρια δεν τελειώνουν στις θάλασσες, πως ο καιρός που έχει τρελαθεί είναι τυχαίο, πως το πετρέλαιο είναι άπειρο και πολλά άλλα παρόμοια*), όπως επίσης επιμένουμε να ακούμε - χωρίς αντίδραση - τους πολιτικούς ταγούς μας πχ Σαμαρά, την ώρα που άλλοι μιλάνε για απο-ανάπτυξη μπας και σωθούμε, αυτοί να μας παραμυθιάζουν με την επερχόμενη ανάπτυξη

*Ίσως το πιο χαρακτηριστικό από τα πολλα παραδείγματα της ευγενούς μας τύφλωσης είναι η περίπτωση του Limits to Growth: The 30-Year Update και της αποδοχής που αυτό έτυχε, απ' όταν πρωτοκυκλοφόρησε την δεκαετία του 70, από τους περισσότερους "ειδικούς" εκφραστές του συστήματος. Είναι πολύ χαρακτηριστικό κυρίως γιατί ως μεθοδολογία για την διεξαγωγή των συμπερασμάτων των συγγραφέων βασίστηκε στα νέα τότε υπολογιστικά συστήματα και στατιστικά μοντέλα - ακολούθησε δηλ. την "νόμιμη" ορθολογιστική οδό, οπότε θα περίμενε κανείς ακόμα και λανθασμένα, τα συμπεράσματα ή οι απόψεις που εκφράζονταν εκεί να είχαν ληφθεί υπόψη. Ανταυτού αμέσως λιδορήθηκε (και το έργο και οι συγγραφείς του) ώς μια απαράδεκτη καταστροφολογία (και οι συγγραφείς ως προφήτες της καταστροφής). Παρόλα αυτά to 2008, 35 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση νέες μελέτες έδειξαν πως η τωρινή (2008) πραγματικότητα ανταποκρίνονταν σε μεγάλο βαθμό με ένα από τα τρία (το "δουλειά κατά τα καθιερωμένα) μοντέλα πρόβλεψης του βιβλίου, κάτι εξαιρετικά δυσοίωνο καθώς το μοντέλο προέβλεπε (και όλα εκεί συγκλίνουν) σε μια πλήρη κατάρρευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών μας (και οικολογικών συστημάτων), και προφανώς αντίστοιχες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις μέσα στον 21ο αιώνα.



Σύμφωνα λοιπόν με όλους τους παραπάνω (και άλλους τόσους ων ουκ έστιν αριθμός) το πρόβλημα ξεκινάει από βασικές αρχές ή ιδεοληψίες (στην πραγματικότητα μια τυφλή πίστη σε εξίσου παράλογα θαύματα) του σύγχρονου (Δυτικού) πολιτισμού και πιο συγκεκριμένα την γραμμική, ανθρωποκεντρική και δευτεροπαρουσιάτικη μονοθεϊστική αντίληψη (επίκεντρο ο άνθρωπος, ο θεός εκτός κόσμου μας περιμένει σε μια δευτέρα παρουσία, έστω ο επίγειος παράδεισος του προλεταριάτου ή του φιλελεύθερου καπιταλισμού που έρχεται στην επόμενη γωνία κτλ), σε συνδυασμό με την παράλογη πίστη, πίστη σε θαύματα στην πραγματικότητα, πως με την τεχνολογική πρόοδο και την επιστήμη και μόνο θα λύσουμε όλα μας τα προβλήματα (αλλά για κάθε ένα κεφάλι που κόβεις στην Λερναία Ύδρα πετάγονται περισσότερα), δηλαδή κάποια από τα υποπροϊόντα του Διαφωτισμού. .

Και αν τα παραπάνω ισχύουν για το συλλογικό ασυνείδητο, επηρεάζουν δηλαδή την διαμόρφωση της κοινής γνώμης και εξηγούν της αυτοματοποιημένες τάσεις (άρνησης της επικείμενης καταστροφής) εντός των σύγχρονων κοινωνιών, προφανώς το ίδιο δεν ισχύει για όλους εκείνους που λόγω θέσης και γνωρίζουν καλύτερα και είναι ικανοί να δούν την μεγαλύτερη εικόνα, δηλαδή τους ηγέτες μας, στην πολιτική, στην οικονομία και σε ένα βαθμό και πνευματικούς ηγέτες (λέω σε ένα βαθμό γιατί δεν δέχομαι τον όρο για ανθρώπους οι οποίοι απλά λειτουργούν σαν τα ιδεολογικά δεκανίκια ενός αποτυχημένου συστήματος για προσωπικό όφελος ότι κύρος και να έχουν ώς προσωπικότητες, κατάρτιση στο αντικείμενο τους κ.α.). Εκεί δεν υπάρχει καμία δικαιολογία και απλά πρέπει να αποδεχτούμε πως όλοι αυτοί ενσαρκώνοντας σε απόλυτο βαθμό το σύγχρονο πνεύμα του ατομοκεντρισμού απλά δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για το κοντόφθαλμο συμφέρον τους, η αλλιώς λειτουργούν κατά το "εμού θανόντος, γαία πυρί μιχθήτω", σαν φαιουδάρχες, δικτατορίσκοι και ως μια σιχαμένη (με την έννοια της αντιστροφής κάθε ευγενούς όρου) ολιγαρχία.

Υπό αυτό το πρίσμα φυσικά και ένα κίνημα σαν αυτό της αποανάπτυξης είναι λογικό να συνδυάζει και αντίστοιχα πολιτικά προτάγματα όπως την επιστροφή σε αμεσότερες μορφές της δημοκρατίας (σε κανονική Δημοκρατία δηλαδή) κτλ, σημείο στο οποίο εστιάζει το κείμενο του κ. Οικονόμου. Θα συμφωνήσω βέβαια εδώ, πως μια τέτοια αλλαγή οικονομικής εστίασης (απο την ανάπτυξη στην συντήρηση για παράδειγμα) προφανώς δεν μπορεί να συσχετιστεί ούτε καν έμμεσα με τον πολιτικό στίβο, δεν συνεπάγεται δηλαδή δια μαγείας έναν εκδημοκρατισμό και μια επικράτησει δικαιότερωνν κοινωνικών συστημάτων καθώς από την μία κάλλιστα θα μπορούσαμε να έχουμε αποανάπτυξη ύστερα από απόφαση ενός ¨φωτισμένου" μονάρχη και αντίστροφα επιμονή στην καταστροφική πορεία μετά από αμεσοδημοκρατικό δημοψήφισμα καθώς και η πλειοψηφία του λαού είναι θύμα των σύγχρονων φαντασιοπληξιών, του ατομισμού και των θαυμάτων χωρίς συνείδηση της πραγματικότητας ή διάθεση να αναλάβει την ευθύνη του να είναι ένα πολιτικό Όν με όλο το βάρος του όρου.

Στην πραγματικότητα λοιπόν αυτό που χρειάζεται εφόσον δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις είναι μια πλήρης αντιστροφή στην συνείδηση των ανθρώπων των βασικών δεδομένων της σύγχρονης καταστροφικής κοσμοαντίληψης, κάτι που ώς έχει δείξει η ιστορία δεν μπορεί να συμβεί μαζικά επειδή απλά όλοι αυτοί οι άνθρωποι πείστηκαν από την ανάγνωση κάποιου βιβλίου, κάποιας μελέτης, ή από τα λογικά επιχειρήματα ανθρώπων που στην πραγματικότητα καλούν σε μια μαζική υποβάθμιση (σύμφωνα με τα σημερινά αποδεκτά πρότυπα) του τρόπου ζωής τους.

Έτσι για να καταλήξω στα δικά μας, και έχοντας υπόψη, πως η μόνη ίσως πληθυσμιακή ομάδα στα σύγχρονα δυτικά κράτη η οποία μπορεί να προσεγγίσει την ουσία του θέματος (που δεν είναι ένας στείρος οικονομισμός), είναι ο ευρύτερος κύκλος των "παγανιστών", πραγματικά πιστεύω, πως αν υπάρχει μια ελπίδα ανατροπής των δεδομένων, δηλαδή αποφυγής της επικείμενης καταστροφής, αυτό γίνεται να προέλθει μόνο μέσα από την ενίσχυση των συγκεκριμένων ρευμάτων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ακόμα και σε ακτιβιστικό επίπεδο στον τομέα της οικολογίας (πραγματικής ακτιβιστικής οικολογίας όχι πράσινη ανάπτυξη, ανακύκλωση και άλλα τέτοιες ψυχοντοπαριστικές δικαιολογίες συνέχισης στο ίδιο μονοπάτι), η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (στον Δυτικό τουλάχιστον κόσμο αν και νομίζω πως μόνο εκεί μπορούμε εξάλλου να βρούμε οικολογική συνείδηση με την σημερινή έννοια) διακρίνεται από ένα τέτοιο πνεύμα. Χαρακτηριστικά Βλ. Dark Green Religion: Nature Spirituality and the Planetary Future.

Φυσικά και κάτι τέτοιο δεν είναι τυχαίο (ούτε πως τέτοιοι άνθρωποι, ήταν αυτοί και μόνο αυτοί που φαντάστηκαν και εφήρμοσαν δημοκρατικούς θεσμούς) καθώς για την απόσπαση από την επικρατούσα αντίληψη χρειάζεται ένας ισχυρότερος ψυχικός και πνευματικός δεσμός και όχι ιδεολογίες οι οποίες ακόμα και αν πρεσβεύουν κάτι άλλο αναγκαστικά κινούνται στα ίδια πλαίσια της μοντερνικότητας στην οποία αντιδρούν και δεν έχουν την δύναμη να διαρρήξουν τους δεσμούς με την υφιστάμενη κατάσταση. Εξάλλου το να αντικρίζουμε την πραγματικότητα ώς αυτή έχει, δηλαδή ένθεη, ιερή και με το κάθε τι συδεδεμένο μεταξύ του, με το πριν και το μετά, απαιτεί όχι μελέτες και αριθμούς αλλά διαφορετικά μάτια. Τα μάτια που είχαν οι άνθρωποι του παρελθόντος και κατάφερναν και πολιτισμό να παράγουν και να κρατούν μια όσο τον δυνατόν καλύτερη ισορροπία μεταξύ του κόσμου της φύσης και του ανθρωπίνου περιβάλλοντος αντιμετωπίζοντας με σεβασμό τον πρώτο και έχοντας ταυτόχρονα συνείδηση των δημιουργικών δυνάμεων που μας σπρώχνουν να ξεπερνάμε την επιβίωση και να επιδιώκουμε την πολιτισμένη ευδαιμονία, να δημιουργούμε δηλαδή εν αντιθέσει με τα άλλα πλάσματα ιστορία (και για όσους ακόμα δεν έχουν πεισθεί του πόσο μεγάλη μονοθειστικής φαντασιοπληξίας παρανοϊκή αντίληψη/πίστη ήταν αυτή των 90s που έβλεπε το "τέλος της ιστορίας" μέσω της παγκόσμιας επικράτησης του υπό κατάρρευση μοντέλου που συζητάμε αρκεί να αναλογιστεί τις γεοπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων λίγων χρόνων και την ενίσχυση παγκοσμίως των ακριβώς αντίθετων τάσεων- σε σχέση με τα freedom and democracy made in USA-.)

Μάλιστα πιστεύω πως όσο εντείνονται, μέσω των εν εξελίξει φονταμενταλισμών, οι μονοθειστικής γενεαλογίας, θρησκευτικές (ISIS και δεν συμμαζεύεται ), αλλά και ιδεολογικές (δηλαδή φιλελεύθερος καπιταλισμός με αριστερομαρξισμούς κτλ), συγκρούσεις, τόσο περισσότερο θα γίνεται εμφανές πως η όποια λύση, μπορεί να δοθεί μόνο από αυτόν τον άλλο, αρχέγονο και αληθινό, τύπο ανθρώπου, ψήγματα του οποίου βρίσκουμε στους σύγχρονους παγανιστές.

Το μόνο που απομένει να δούμε είναι αν προλαβαίνυμε να αλλάξουμε τα πράγματα πριν το τελευταίο βήμα στον γκρεμό (αν δεν έχει ήδη γίνει όπως πολύ φοβάμαι) ή αν θα πρέπει αυτοί που αγαπάνε την ζωή, οι τελευταίοι προστάτες κατά πως το περιέγραψε ο Pentti Linkola, να κόβουν τα χέρια όσων προσπαθούν να τουμπάρουν την σωσίβια λέμβο.

* Επειδή δυστυχώς (λόγω υστέρησης της νεοελληνικής κοινωνίας σε τέτοια ζητήματα) σας έπηξα στην Αγγλόφωνη βιβλιογραφία εδώ μια συλλογή κειμένων για την αποανάπτυξη στα Ελληνικά (που κανα δυο χρόνια τώρα φαίνεται να ακούγεται ολοένα και περισσότερα σε κάποιους κύκλους)
http://www.degrowth.org/new-publication-on-degrowth-for-the-greek-public
https://docs.google.com/file/d/0BwxlAn31ZdsTMURGem96NUZENDA/edit