Δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη στο περιοδικό Φαινόμενα του Ελ. τύπου με μια εξαιρετική επιμέλεια και τίτλο "Το λυκόφως του αρχαίου κόσμου"
Έτσι, δεν είναι τυχαίο το γιατί στην ύστερη φάση της Ακαδήμειας, η σύνδεση με το αρχικό έργο του Σχολάρχη Πλάτωνα γίνεται τόσο σημαντική, ώστε ο Πρόκλος να αναφέρεται με θρησκευτική ευλάβεια στην χρυσή αλυσίδα η οποία ενώνει την πλατωνική σχολή (2) . Η σύνδεση αυτή δεν ήταν μόνο δογματική, δηλαδή αναφερόμενη αποκλειστικά στην φιλοσοφική σκέψη και σύστημα των πλατωνικών αλλά αποκτούσε μια μεταφυσική ισχύ καθώς η σχολή και το έργο του Πλάτωνα συνέδεαν τους τελευταίους εθνικούς με τον παραδοσιακό ελληνικό κόσμο και τους θεούς. Υπό αυτό το πρίσμα διαπιστώνουμε την τραγικότητα της διαπίστωσης ενός άλλου νεοπλατωνικού φιλοσόφου της Αλεξανδρείας, του Ολυμπιόδωρου, ο οποίος λίγο πολύ μας λέει πως είναι τα γραπτά του Πλάτωνα που τον κράτησαν στην ζωή, σε μια περίοδο που δεν άξιζε να ζεις (6ος αιώνας).
Από τα παραπάνω μπορούμε να φανταστούμε πόσο ισχυρό πλήγμα θα ήταν για τους εναπομείναντες εθνικούς το κλείσιμο της σχολής. Ένα πλήγμα θανατηφόρο όχι μόνο για την Πλατωνική σχολή ή την φιλοσοφία στο σύνολο της αλλά γενικά για τον ελληνισμό. Έναν ελληνισμό οικουμενικό ο οποίος υπό το βάρος του ιστορικού του ονόματος και χάριν της υπεροχής του είχε ταυτιστεί με τον «παλαιό κόσμο» σε τέτοιο βαθμό που την εποχή οι όροι έλληνας, ελληνίζον, ελληνιστής περιλάμβαναν τον οποιονδήποτε «ειδωλολάτρη». Δεν απορούμε λοιπόν βλέποντας τις μη ελληνικές καταγωγές των ανθρώπων που υπερασπίζονταν τον «ελληνισμό», συνασπισμένοι δίπλα στον τελευταίο σχολάρχη της πλατωνικής Ακαδήμειας, τον Σύριο Δαμάσκιο.
Εξ’ άλλου, και παρά του ότι ο χριστιανισμός και οι πιο φανατικοί στρατιώτες του χριστού ξεκίνησαν από τις περιφερειακές, κυρίως ασιατικές (και Άνω Αίγυπτο) περιοχές της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν σε αυτές επίσης τις περιοχές που ο παγανισμός άντεξε, δημιουργώντας τα τελευταία προπύργια αντίστασης. Πανόπολη στην Ανω Αίγυπτο (3) , Ηλιούπολη (Baalbek) στον Λίβανο , Έδεσσα στην Συρία κτλ.
Όπως, όμως, τίποτα δεν γεννάται εκ του μηδενός, έτσι και τίποτα δεν μπορεί να καταλήξει στην ανυπαρξία, ειδικά όταν μιλάμε για μια τόσο σημαντική φυσική εκδήλωση του ανθρωπίνου πνεύματος και ψυχής, όπως αυτός ο ταυτισμένος με τον παγανισμό Ελληνισμός. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν να δούμε τι απέγινε αυτός μετά το κλείσιμο της Πλατωνικής ακαδημίας.
Ο πρώτος νόμος απαγόρευε στους παγανιστές και στα ιδρύματα τους να λαμβάνουν δωρεές (απ' όπου συντηρούνταν οι φιλόσοφοι και η σχολή) και ο δεύτερος και σκληρότερος περιλάμβανε και κατασχέσεις των περιουσιών τους καθώς και εξορία.
Η ζημιά όμως είχε γίνει. Δεν γνωρίζουμε πόσο κουράγιο είχαν ακόμη οι επτά. Ο Δαμάσκιος ήδη ήταν πάνω από 70 χρονών και απ’ ότι φαίνεται δεν άφησε άλλα έργα έκτοτε παρά μόνο ένα συγκινητικό ταφικό επίγραμμα το οποίο χρονολογείται ακριβώς το 538 στην Έμεσα στην δυτική Συρία . Πιθανώς ο σχολάρχης να έβλεπε αρκετά παραπάνω στον θάνατο της νεαρής δούλης Ζωσίμης, από την απελευθέρωση του σώματος της - ενώ ο νούς της ήταν πάντα ελεύθερος - σε μια περίοδο που όλος ο πολιτισμός είχε υποδουλωθεί στο σκοτάδι και πέθαινε.
Και οι μετέπειτα όμως διωγμοί του 580 δεν κατάφεραν να σβήσουν αυτό το κέντρο το οποίο πέρασε στα χέρια των Αράβων το 639 . Έτσι υπάρχει η μαρτυρία του γνωστού Άραβα μελετητή, γεωγράφου και περιηγητή Αλ-Μασουντί (896-956), ο οποίος περνώντας σε ένα του ταξίδι από το Χαρράν αναφέρει πως επισκέφτηκε ένα κτήριο (9) στην πόλη, στο οποίο μαζεύονταν οι φιλόσοφοι. Εκεί στο υπέρθυρο είχε μια επιγραφή στα Συριακά η οποία έλεγε "αυτός ο οποίος γνωρίζει τον εαυτό του θα γίνει θεός" (10), ενώ όταν ρώτησε έναν μελετητή που βρήκε στο κτήριο να του το εξηγήσει εκείνος του είπε πως αυτό προερχόταν από τον Πλάτωνα. Επίσης σε άλλο του έργο, ο Μασουντί, αναφέρει την μεταφορά της έδρας της φιλοσοφίας από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια, από εκεί στην Αντιόχεια, στο Χαρράν και τέλος στην Βαγδάτη.
Ιδιαίτερη επίσης αξία έχει ένα ακόμα ιστορικό ανέκδοτο που αφηγείται το πώς οι κάτοικοι της πόλης γλύτωσαν και από την Ισλαμική επέκταση. Σύμφωνα με αυτό όταν ο χαλίφης Αλ-Μα'μούν διήλθε από το Χαρράν πηγαίνοντας σε κάποια εκστρατεία ενάντια των Βυζαντινών, ρώτησε τους κατοίκους το θρήσκευμα τους και αυτοί του απάντησαν με φυσικότητα πως ήταν Χαρρανίτες και του εξήγησαν πως δεν ήταν ούτε χριστιανοί ούτε μουσουλμάνοι ούτε εβραίοι. Αυτός όμως απάντησε πως θα έπρεπε μέχρι να γυρίσει να έχουν μεταστραφεί σε κάποια από τις νόμιμες "θρησκείες του βιβλίου" (11) που αναφέρονται στο Κοράνι αλλιώς ως ειδωλολάτρες θα έπρεπε να τους σκοτώσει. Έτσι αυτοί μετά από μια έξυπνη συμβουλή όταν ο χαλίφης επέστρεψε του είπαν πως ήταν Sabians (12) και κατάφεραν να παραμείνουν ανέγγιχτοι ( Ο ναός όμως καταστράφηκε το 1032 σε τοπικές εξεγέρσεις αστικών πληθυσμών Σιϊτών) μέχρι και την τελική και ολοσχερή καταστροφή της πόλης από τους Μογγόλους το 1260.
Φυσικά όπως γίνεται κατανοητό σύντομα μετά τον θάνατο των τελευταίων Ελλήνων νεοπλατωνικών ο συγκρητισμός που επικράτησε σε αυτές τις περιοχές παρ' ότι διατήρησε κάποια στοιχεία της Ελληνικής φιλοσοφίας, κυρίως τα αξιοποίησε προς άλλες κατευθύνσεις. Παρόλα αυτά Το Χαρράν παρέμεινε ένα σύμβολο φάρος ως η τελευταία παγανιστική πόλη του Μεσαίωνα και δεν είναι παράλογο κοιτώντας τις ημερομηνίες να υποθέσουμε μια εκ νέου μεταφορά της όποιας γνώσης από εκεί πίσω προς τον Ελλαδικό χώρο λίγο πριν την τελική καταστροφή από τους Μογγόλους. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως από αυτά τα κέντρα της ανατολής πέρασαν και στο Βυζάντιο και από εκεί στην λατινική δύση (η και παράλληλα -13-) τα πολύτιμα κείμενα. Από αυτά τα κείμενα και αυτόν τον συγκρητισμό επανήλθε στις αρχικές κοιτίδες η φιλοσοφία εισάγοντας την ανθρωπότητα στην εποχή της Αναγέννησης, με το Πλήθωνα στην Ελλάδα, το Fiscino και τις αναγεννησιακές πλατωνικές ακαδημίες στην Δύση αλλά και αλλού. Από εκεί σε μια αντίστροφη πορεία καθαρισμού, διαχωρίστηκαν τα προϊόντα του συγκρητισμού και η φιλοσοφία, η θρησκεία και οι κοινωνίες πέρασαν σε μια καινούργια φάση.
(1) Πιθανότατα αναφέρεται στην καταστροφή του Σεραπείου το 391
(2) Παρά το και αυτή σαν επίσημη σχολή - και όχι σαν μεταβίβαση της Πλατωνικής φιλοσοφίας - έχει την ασυνέχεια από την καταστροφή κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους το 86 πχχ από τον Σύλλα
Lucius Cornelius Sulla μέχρι και τον Ηράκλειο ~410μχχ
(3) όπου αρχές του 4ου αιώνα τοποθετείται το έργο του Αλχημιστή ΕλληνοΑιγύπτιου Ζώσιμου
(4) Οι παγανιστές της Κωνσταντινούπολης και της δυτικής Μικράς Ασίας είχαν διωχθεί το 540, η Ηλιούπολη και η Αντιόχεια είχαν πέσει το 570.
(5) Με την αρχική ελληνική έννοια ο όρος
(6) Είναι Χαρακτηριστικό πως τα περισσότερα έργα του Σιμπλίκιου είναι πραγματείες πάνω στον Αριστοτέλη, ενώ έχει και μια στο έργο του Επίκτητου.
(7) Η άλλη οδός επιρροής ήταν αυτή του Αιγυπτιακού Εληνικού συγκρητισμού εξ' ού και αναφέραμε πριν τον Ζώσιμο του οποίου επίσης έργα είναι από τα πρώτα μεταφρασμένα στα Αραβικά.
(8) Παρεμπιπτόντως ο Πλάτωνας είναι ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που αναπτύσσει τέτοιες τάσεις/απόψεις, οπότε μπορούμε να φανταστούμε άλλον έναν λόγο γιατί αυτή η πόλη μπορεί να αποτέλεσε τόπο επιλογής του Σιμπλίκιου.
(9) Η αραβική μετάφραση είναι προβληματική, Άλλοι υποστηρίζουν πως σημαίνει ακαδημία, άλλοι ναός, άλλοι απλά μέρος συνάθροισης.
(10) ή "αυτός που γνωρίζει την φύση του". Φυσικά δεν διέφυγε των μελετητών η ομοιότητα με το Δελφικό ρητό ή το απόσπασμα απο τον Φαίδρο
(11) Οι άλλες Αβρααμικές θρησκείες οι προγενέστερες του Ισλάμ
(12) Η τέταρτη θρησκεία του βιβλίου που αναφέρεται στο Κοράνι, ενώ με αυτή τους την επιλογή ενισχύεται και η σύνδεση με τους Ερμητιστές της Αιγύπτου.
(13) ενώ υπάρχει και η αντίθετη οδός από τις Ισλαμικές Ισπανικές κτήσεις προς τα ανατολικά
(14) Το κείμενο είναι σε δική μου μετάφραση απο τα Αγγλικά με αρχική πηγή : The Sabians of Harran and the Classical Tradition:DAVID PINGREE (International Journal of the Classical Tradition Volume 9 issue 1 2002)
Αφιερώνεται στην "Yana" από την Συρία και τα άλλα θύματα, Ελληνιζόντων και Ελλήνων της Ανατολής, από την λαίλαπα της βαρβαρότητας
Η χρυσή άλυσος του Παγανισμού του Χρήστου Πανδίωνα Πανόπουλου
Αν ανοίξουμε ένα οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας της φιλοσοφίας θα διαπιστώσουμε πως η αρχή της τοποθετείται στις Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας κατά τον 7ο αιώνα και συγκεκριμένα στην Μίλητο με τον Θαλή και τον Αναξίμανδρο. Καθώς όμως, και ειδικά για την Ελληνική αντίληψη, τίποτα δεν προέρχεται εκ του μηδενός, στα πρώιμα αυτά στάδια της φιλοσοφίας σίγουρα μπορούμε να δούμε τις επιρροές των κοσμολογικών μυθικών συστημάτων και πολλών θρησκευτικών αντιλήψεων. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους λεγόμενους φυσικούς φιλοσόφους αλλά και για επόμενα στάδια της φιλοσοφίας όπως η ηθική, αρκεί να εξετάσουμε το προϋπάρχον υπόβαθρο όπως αυτό ανιχνεύεται στον Όμηρο τον Ησίοδο στα Δελφικά ρητά κτλ. Έτσι παρ’ ότι η φιλοσοφία εξ αρχής διαχωρίστηκε και πήρε ένα διαφορετικό δρόμο από την θρησκεία, μόνο φαινομενικά αποκόπηκε από την μήτρα από την οποία προήλθε. Το τέλος, αντιστοίχως, της ελληνικής φιλοσοφίας, τοποθετείται συνήθως σε ένα εξίσου συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, στην ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 529, με το κλείσιμο από τον Ιουστινιανό της τελευταίας φιλοσοφικής σχολής των Αθηνών, αυτής των νεοπλατωνικών, η οποία αποδεικνύοντας αυτή την αρχική σύνδεση με την θρησκευτική μήτρα ήταν και η φιλοσοφική σχολή η οποία είχε αναλάβει καθ’ όλη την ύστερη αρχαιότητα να υποστηρίξει την Ελληνική θρησκεία και κοσμοαντίληψη – παρά τις διαφοροποιήσεις που είχε επιφέρει ο χρόνος – έναντι της νέας επιθετικής θρησκείας του χριστιανισμού.
[Κλύθι θεός σωτή]ρ, αλάλητε λ[ύτω[ρ οδυνάων,]
[...]πετρε και αθα[άτων ύψιστε.]
[..β]λέπεις και σιγά[ς...]
[...]λας αρετάς αίφνώς παρα[...]
[...α]πεσείσατο μύρια φράξας
[...]σε μοι λιτανά προ ποδών ιδ[...]
[...πα]υε χόλου, μάκας άφθιτε δαίμο[ν.]
[αιτούμαι σε, Σ]έραπι, και υμνολογώ κατά κόσ[μον.]
[δια ούτων τω]ν στίχων λιτανεύσας εκάλει[...]
[εισελθών δ' εις τ]ο ιερόν παρεκάλει τον θεόν ο[...]
Στον ύστερο κύκλο των Νεοπλατωνικών συγκεντρώνονται οι τελευταίοι ιεροφάντες του ελληνισμού, ιερείς, φιλόσοφοι και όσοι εμμέναν στις πατρώες αντιλήψεις. Μια τραγική εποχή για τον Ελληνισμό ο οποίος καλυμμένος με την στάχτη των καμένων ιερών και βιβλίων όπως περιγράφει ο Παλλαδάς ο Αλεξανδρινός ποιητής του 4ου αιώνα, πάσχιζε για επιβίωση σε ένα κόσμο ο οποίος είχε υποστεί πλήρη ανατροπή.
«Έλληνες εσμέν άνδρες εσποδωμένοι,νεκρών έχοντες ελπίδας τεθαμμένας•ανεστράφη γαρ πάντα νυν τα πράγματα.» (1)
Έτσι, δεν είναι τυχαίο το γιατί στην ύστερη φάση της Ακαδήμειας, η σύνδεση με το αρχικό έργο του Σχολάρχη Πλάτωνα γίνεται τόσο σημαντική, ώστε ο Πρόκλος να αναφέρεται με θρησκευτική ευλάβεια στην χρυσή αλυσίδα η οποία ενώνει την πλατωνική σχολή (2) . Η σύνδεση αυτή δεν ήταν μόνο δογματική, δηλαδή αναφερόμενη αποκλειστικά στην φιλοσοφική σκέψη και σύστημα των πλατωνικών αλλά αποκτούσε μια μεταφυσική ισχύ καθώς η σχολή και το έργο του Πλάτωνα συνέδεαν τους τελευταίους εθνικούς με τον παραδοσιακό ελληνικό κόσμο και τους θεούς. Υπό αυτό το πρίσμα διαπιστώνουμε την τραγικότητα της διαπίστωσης ενός άλλου νεοπλατωνικού φιλοσόφου της Αλεξανδρείας, του Ολυμπιόδωρου, ο οποίος λίγο πολύ μας λέει πως είναι τα γραπτά του Πλάτωνα που τον κράτησαν στην ζωή, σε μια περίοδο που δεν άξιζε να ζεις (6ος αιώνας).
«ει μη γράμμα Πλάτωνος εμήν επέδησεν ερωήν,
ηδη λυγρόν έλυσα βίου πολυκηδέα δεσμόν»
Από τα παραπάνω μπορούμε να φανταστούμε πόσο ισχυρό πλήγμα θα ήταν για τους εναπομείναντες εθνικούς το κλείσιμο της σχολής. Ένα πλήγμα θανατηφόρο όχι μόνο για την Πλατωνική σχολή ή την φιλοσοφία στο σύνολο της αλλά γενικά για τον ελληνισμό. Έναν ελληνισμό οικουμενικό ο οποίος υπό το βάρος του ιστορικού του ονόματος και χάριν της υπεροχής του είχε ταυτιστεί με τον «παλαιό κόσμο» σε τέτοιο βαθμό που την εποχή οι όροι έλληνας, ελληνίζον, ελληνιστής περιλάμβαναν τον οποιονδήποτε «ειδωλολάτρη». Δεν απορούμε λοιπόν βλέποντας τις μη ελληνικές καταγωγές των ανθρώπων που υπερασπίζονταν τον «ελληνισμό», συνασπισμένοι δίπλα στον τελευταίο σχολάρχη της πλατωνικής Ακαδήμειας, τον Σύριο Δαμάσκιο.
Εξ’ άλλου, και παρά του ότι ο χριστιανισμός και οι πιο φανατικοί στρατιώτες του χριστού ξεκίνησαν από τις περιφερειακές, κυρίως ασιατικές (και Άνω Αίγυπτο) περιοχές της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν σε αυτές επίσης τις περιοχές που ο παγανισμός άντεξε, δημιουργώντας τα τελευταία προπύργια αντίστασης. Πανόπολη στην Ανω Αίγυπτο (3) , Ηλιούπολη (Baalbek) στον Λίβανο , Έδεσσα στην Συρία κτλ.
Όπως, όμως, τίποτα δεν γεννάται εκ του μηδενός, έτσι και τίποτα δεν μπορεί να καταλήξει στην ανυπαρξία, ειδικά όταν μιλάμε για μια τόσο σημαντική φυσική εκδήλωση του ανθρωπίνου πνεύματος και ψυχής, όπως αυτός ο ταυτισμένος με τον παγανισμό Ελληνισμός. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν να δούμε τι απέγινε αυτός μετά το κλείσιμο της Πλατωνικής ακαδημίας.
Το κλείσιμο της σχολής επισήμως έγινε το 529 με τον νόμο περί απαγόρευσης της διδασκαλίας και οι φιλόσοφοι ενδεχομένως να είχαν μείνει στην Αθήνα, καθώς εκεί βρίσκονταν η βιβλιοθήκη της σχολής όπως και οι απαραίτητοι πόροι για να συνεχίσουν αυτοί μια φιλοσοφική ζωή έστω και σε έναν εσωτερικό κύκλο μεταξύ τους. Όμως δύο χρόνια μετά θεσπίζονται ακόμα δύο αντιπαγανιστικοί νόμοι οι οποίοι εξόντωσαν και την τελευταία ελπίδα διαγωγής φιλοσοφικού βίου στην Αθήνα έστω και ιδιωτικά .
Ο πρώτος νόμος απαγόρευε στους παγανιστές και στα ιδρύματα τους να λαμβάνουν δωρεές (απ' όπου συντηρούνταν οι φιλόσοφοι και η σχολή) και ο δεύτερος και σκληρότερος περιλάμβανε και κατασχέσεις των περιουσιών τους καθώς και εξορία.
ου πολλώ γαρ έμπροσθεν Δαμάσκιος ο Σύρος και Σιμπλίκιος ο Κίλιξ Ευλάμιός τε ο Φρύξ και Πρισκιανός ο Λυδός Ερμείας τε και Διογένης οι εκ Φοινίκης και Ισίδωρος ο Γαζαίος, ούτοι δη ουν άπαντες το άκρον άωτον, κατά την ποίησιν, των εν των καθ' ημάς χρόνω φιλοσοφησάντων, επειδή αυτούς η παρά Ρωμαίοις κρατούσα επί τω κρείττονι δόξα ούκ ήρεσκεν ώοντό τε την Περσικής πολιτείαν πολλώ είναι αμείνονα, τούτοις δη τοις υπό των πολλών περιαδομένοις αναπεπεισμένοι, ως είη παρ' εκείνοις δικαιότατον μεν το άρχον και οποίον είναι ο Πλάτωνος βούλεται λόγος, φιλοσοφίας τε και βασιλείας ες ταυτό ξυνελθούσης...τούτοις δη ουν ως αληθέσιν αρθέντες και προς γε απειρημένον αυτοίς εκ των νόμων αδέώς ενταύθα εμπολιτεύεσθαι, ώς τω καθεστώτι ούχ επομένοις, οι δε αυτίκα απιόντες ώχοντο ες αλλοδαπά και αμικτα ήθη, ως έκεισε το λοιπόν βιωσόμενοι. Agathias Hist. 2.30.3–4:
Έτσι όπως μας πληροφορεί η μοναδική μας πηγή για την τύχη των τελευταίων 7 σοφών στο κλείσιμο ενός κύκλου που στην αρχή του είχε πάλι 7 πνευματικούς ανθρώπους, οι νεοπλατωνικοί πήραν τον δρόμο της εξορίας καταφεύγοντας στην Περσία μην αντέχοντας την καταπίεση του νέου δόγματος. Ζήτησαν λοιπόν άσυλο από τον Χοσρόη τον "φιλόσοφο βασιλιά" πιστεύοντας πως ο παλιός εχθρός των Ελλήνων οι Πέρσες, συγκρινόμενοι με την χριστιανική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία σίγουρα θα ήταν μια καλύτερη λύση.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε το επικίνδυνο ταξίδι από την Αθήνα στην Περσία. Ένα καραβάνι όπου οι επτά τελευταίοι φιλόσοφοι κουβαλούν μαζί τους ότι μπόρεσαν, βιβλία από την βιβλιοθήκη της σχολής, προτομές των δασκάλων, μικρά αγάλματα των θεών. Ένα καραβάνι το οποίο πνευματικά, ψυχικά και υλικά συγκέντρωνε ότι απέμενε από την χιλιόχρονη ιστορία της πλατωνικής Ακαδημίας, από την άχρονη πορεία του ελληνισμού. Ο Χοσρόης τους υποδέχτηκε με χαρά και τους προσέφερε προστασία και ένα νέο μέρος να κατοικήσουν όμως οι μαθημένοι στον Ελληνικό τρόπο φιλόσοφοι δεν μπόρεσαν να συνηθίσουν τα ξένα ήθη της περσικής αυλής και απογοητευμένοι σύντομα θέλησαν να φύγουν. Ο Αγαθίας μας πληροφορεί πως ο Χοσρόης έδρασε διπλωματικά υπέρ των φιλοσόφων μετά την συνθήκη με τους βυζαντινούς το 532 και μεσολάβησε απειλώντας τους βυζαντινούς με πολεμικές συγκρούσεις, ώστε οι πρώτοι να μπορέσουν να γυρίσουν και να εγκατασταθούν όπου ήθελαν στην βυζαντινή επικράτεια, χωρίς να κινδυνεύουν, ζητώντας μάλιστα από τις βυζαντινές αρχές να τους επιτρέψουν να συνεχίσουν την φιλοσοφική τους διαδρομή χωρίς διώξεις.
Η ζημιά όμως είχε γίνει. Δεν γνωρίζουμε πόσο κουράγιο είχαν ακόμη οι επτά. Ο Δαμάσκιος ήδη ήταν πάνω από 70 χρονών και απ’ ότι φαίνεται δεν άφησε άλλα έργα έκτοτε παρά μόνο ένα συγκινητικό ταφικό επίγραμμα το οποίο χρονολογείται ακριβώς το 538 στην Έμεσα στην δυτική Συρία . Πιθανώς ο σχολάρχης να έβλεπε αρκετά παραπάνω στον θάνατο της νεαρής δούλης Ζωσίμης, από την απελευθέρωση του σώματος της - ενώ ο νούς της ήταν πάντα ελεύθερος - σε μια περίοδο που όλος ο πολιτισμός είχε υποδουλωθεί στο σκοτάδι και πέθαινε.
"Ζωσίμη, η πρίν έουσα μόνω τω σώματι δούλη και το σώματι νύν ηύρον ελευθερίην". IGLSyrie V 2336
Από τους υπόλοιπους συνοδοιπόρους του μόνο οι δύο φαίνεται πως συνέχισαν τον ενεργό φιλοσοφικό βίο αφήνοντας έργα. Ο Πρισκιανός, ο οποίος εικάζεται πως επέστρεψε στην Αθήνα παραμένοντας σταθερά Νεοπλατωνικός και ο Σιμπλίκιος του οποίου το έργο αν και δεν ήταν τόσο εμπνευσμένο όσο των προγενέστερων φιλοσόφων της σχολής εντούτοις πιθανολογείται πως στάθηκε καθοριστικότατο στην διαμόρφωση της πνευματικής ζωής των επόμενων αιώνων όπως θα δούμε.
Ο Σιμπλίκιος συνέχισε να συγγράφει αρκετά έργα και βάσει των αραβικών πηγών φαίνεται πως κυρίως μέσω αυτού σημειώθηκε το πέρασμα της Ελληνικής φιλοσοφίας στον αραβικό πολιτισμό από τον οποίο διασώθηκε ένα μεγάλο μέρος της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Για το πού τελικά παρέμεινε ο φιλόσοφος μετά την αποχώρηση από την αυλή του Χοσρόη δεν είμαστε σίγουροι, απ' ότι φαίνεται όμως οι πιθανότητες είναι να παρέμεινε στις ανατολικές περιοχές της Συρίας. Σύμφωνα μάλιστα με μια υπόθεση εγκαταστάθηκε, ίσως και με κάποιους ακόμα της ομάδας συνεχίζοντας σε ένα βαθμό την Πλατωνική Ακαδημία στο Χαρράν (Καρράν-Καρραί για τους Έλληνες), την τελευταία Ελληνόπολις.
Το Χαρράν είναι πανάρχαια πόλη -ιδρυθείσα στην 2η χιλιετία πχχ- με σημαντικότατη ιστορία κάποτε πρωτεύουσα της Ασσυριακής αυτοκρατορίας, κοντά στην Έδεσσα μαζί με την οποία αποτέλεσαν τα τελευταία προπύργια του παγανισμού, εξού και η ονομασία Ελληνόπολις από τους Βυζαντινούς "πατέρες" . Όντας ακριβώς στα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας με την Περσική και παρ' ότι και αυτή δέχτηκε τις καταστροφικές επιθέσεις των χριστιανών με μεγάλο διωγμό το 580 (4) φαίνεται πως επιβίωσε και παραμένοντας "ειδωλολατρική" πόλη, στάθηκε η τελευταία τέτοια, συγκεντρώνοντας τους τελευταίους "παγανιστές" κάθε είδους, Ζωροάστρες, Ερμητιστές, Γνωστικούς, μάγους και αστρονόμους, Σύριους πολυθεϊστές και φυσικά Έλληνες. Ίσως και τους τελευταίους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους οι οποίοι αφού ήδη είχαν επιτύχει μια πρωτοφανή δογματική (5) σύζευξη των βασικότερων ελληνικών φιλοσοφιών (6) μαζί με τον μυστικισμό της θρησκείας, μετέφεραν αυτόν τον ύστερο ελληνισμό στους Άραβες. Αλλά δεν είναι μόνο τα έργα των Ελλήνων φιλοσόφων που μεταφραζόμενα στα Περσικά και Αραβικά διαμόρφωσαν αυτόν τον πολιτισμό, ο οποίος συνέχισε τις μαθηματικές, ιατρικές κ.α επιστήμες. Ο Νεοπλατωνικός μυστικισμός και ίσως το έργο των τελευταίων της Ακαδημίας στο Χαρράν (7), διείσδυσε και επηρέασε τα τοπικά ρεύματα και παραδόσεις με αποτέλεσμα να μην νοείται ούτε το πανεπιστήμιο της Βαγδάτης, ούτε η ακαδημία του Gondishapur, ούτε ο Ερμητισμός, η Αλχημεία, ο Σουφισμός ή η Καμπάλα όπως τα ξέρουμε, ούτε ο δυτικός μυστικισμός, ούτε φυσικά η Αναγέννηση χωρίς αυτό το μπόλιασμα και την δημιουργία του Ισλαμικού Νεοπλατωνισμού κέντρο διάδοσης του οποίου πιθανώς να ήταν το Χαρράν .
"Στο ακριβές κέντρο της πόλης των Καρριων στέκονταν ένας μεγαλοπρεπής ναός, που θεωρείται από πολλούς ισάξιος του Σεραπείου της Αλεξάνδρειας ... Στο ναό αυτό υπήρχε ένας πολύ υψηλός πύργος, ο οποίος χρησιμοποιούνταν επίσης ως παρατηρητήριο, γιατί μπορούσε κανείς να δει ολόκληρη την πεδιάδα από την κορυφή του ... Ωστόσο, όταν ο Έπαρχος Ματέρνος διέταξε το κλείσιμο και την καταστροφή όλων των ειδωλολατρικών ναών στη Συρία και την Αίγυπτο, αυτός ο ναός στις Κάρρες επίσης καταστράφηκε εν μέρει, και όλα τα είδωλα και αγάλματα μεταφέρθηκαν μακριά." Libanius, Orationes 30.7.8
Το Χαρράν ήταν πάντα γνωστό για την ιδιαίτερη του θρησκεία, απόδοσης λατρείας στα αστρικά σώματα (8) με κυρίαρχο ιερό τον ναό του θεού της σελήνης Σιν, ενώ αναφέρεται και ως τόπος καταγωγής του Αβραάμ (όσο ήταν αυτός αστρολάτρης), από εκεί πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος ενώ και ο Ιουλιανός σταμάτησε στο γνωστό ιερό και θυσίασε στον Σιν στην αρχή της εκστρατείας εναντίων των Περσών η οποία έμελε να δώσει τέλος στην σύντομη αλλά ανέσπερη φεγγοβόλα πορεία του . Το ιερό αυτό όπως μας περιγράφει ο Λιβάνιος τον 4ο αιώνα παρομοιάζοντας το μεγαλείο του με το Σεραπείο καταστράφηκε μερικώς από τους χριστιανούς, αλλά τον 5ο αιώνα είχε ήδη ανακατασκευαστεί. Αντιθέτως όπως μας λέει ο Προκόπιος, ο Χοσρόης κατά την εκστρατεία του το 540 δεν επιτέθηκε στο Χαρράν και μάλιστα αρνήθηκε να δεχτεί φόρο υποτελείας ή λύτρα ακριβώς λόγω των παγανιστών κατοίκων του και της ιδιαιτερότητας του.
Και οι μετέπειτα όμως διωγμοί του 580 δεν κατάφεραν να σβήσουν αυτό το κέντρο το οποίο πέρασε στα χέρια των Αράβων το 639 . Έτσι υπάρχει η μαρτυρία του γνωστού Άραβα μελετητή, γεωγράφου και περιηγητή Αλ-Μασουντί (896-956), ο οποίος περνώντας σε ένα του ταξίδι από το Χαρράν αναφέρει πως επισκέφτηκε ένα κτήριο (9) στην πόλη, στο οποίο μαζεύονταν οι φιλόσοφοι. Εκεί στο υπέρθυρο είχε μια επιγραφή στα Συριακά η οποία έλεγε "αυτός ο οποίος γνωρίζει τον εαυτό του θα γίνει θεός" (10), ενώ όταν ρώτησε έναν μελετητή που βρήκε στο κτήριο να του το εξηγήσει εκείνος του είπε πως αυτό προερχόταν από τον Πλάτωνα. Επίσης σε άλλο του έργο, ο Μασουντί, αναφέρει την μεταφορά της έδρας της φιλοσοφίας από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια, από εκεί στην Αντιόχεια, στο Χαρράν και τέλος στην Βαγδάτη.
Ιδιαίτερη επίσης αξία έχει ένα ακόμα ιστορικό ανέκδοτο που αφηγείται το πώς οι κάτοικοι της πόλης γλύτωσαν και από την Ισλαμική επέκταση. Σύμφωνα με αυτό όταν ο χαλίφης Αλ-Μα'μούν διήλθε από το Χαρράν πηγαίνοντας σε κάποια εκστρατεία ενάντια των Βυζαντινών, ρώτησε τους κατοίκους το θρήσκευμα τους και αυτοί του απάντησαν με φυσικότητα πως ήταν Χαρρανίτες και του εξήγησαν πως δεν ήταν ούτε χριστιανοί ούτε μουσουλμάνοι ούτε εβραίοι. Αυτός όμως απάντησε πως θα έπρεπε μέχρι να γυρίσει να έχουν μεταστραφεί σε κάποια από τις νόμιμες "θρησκείες του βιβλίου" (11) που αναφέρονται στο Κοράνι αλλιώς ως ειδωλολάτρες θα έπρεπε να τους σκοτώσει. Έτσι αυτοί μετά από μια έξυπνη συμβουλή όταν ο χαλίφης επέστρεψε του είπαν πως ήταν Sabians (12) και κατάφεραν να παραμείνουν ανέγγιχτοι ( Ο ναός όμως καταστράφηκε το 1032 σε τοπικές εξεγέρσεις αστικών πληθυσμών Σιϊτών) μέχρι και την τελική και ολοσχερή καταστροφή της πόλης από τους Μογγόλους το 1260.
Φυσικά όπως γίνεται κατανοητό σύντομα μετά τον θάνατο των τελευταίων Ελλήνων νεοπλατωνικών ο συγκρητισμός που επικράτησε σε αυτές τις περιοχές παρ' ότι διατήρησε κάποια στοιχεία της Ελληνικής φιλοσοφίας, κυρίως τα αξιοποίησε προς άλλες κατευθύνσεις. Παρόλα αυτά Το Χαρράν παρέμεινε ένα σύμβολο φάρος ως η τελευταία παγανιστική πόλη του Μεσαίωνα και δεν είναι παράλογο κοιτώντας τις ημερομηνίες να υποθέσουμε μια εκ νέου μεταφορά της όποιας γνώσης από εκεί πίσω προς τον Ελλαδικό χώρο λίγο πριν την τελική καταστροφή από τους Μογγόλους. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως από αυτά τα κέντρα της ανατολής πέρασαν και στο Βυζάντιο και από εκεί στην λατινική δύση (η και παράλληλα -13-) τα πολύτιμα κείμενα. Από αυτά τα κείμενα και αυτόν τον συγκρητισμό επανήλθε στις αρχικές κοιτίδες η φιλοσοφία εισάγοντας την ανθρωπότητα στην εποχή της Αναγέννησης, με το Πλήθωνα στην Ελλάδα, το Fiscino και τις αναγεννησιακές πλατωνικές ακαδημίες στην Δύση αλλά και αλλού. Από εκεί σε μια αντίστροφη πορεία καθαρισμού, διαχωρίστηκαν τα προϊόντα του συγκρητισμού και η φιλοσοφία, η θρησκεία και οι κοινωνίες πέρασαν σε μια καινούργια φάση.
Και δοκιμάσετε, ω θεοί, να το γνωρίσετ’ όλοι.Χρυσή κρεμάσετ’ άλυσον απ’ τ’ ουρανού την άκρην,και αθάνατοι και αθάνατες, όλοι απ’ αυτήν πιαστήτε,Αλλά δεν θα’σθε δυνατοί μ’ όσον κι αν βάλτε κόποννα σύρετ’ απ’ τον ουρανόν τον πάνσοφον Κρονίδην.Αλλ’ αν εγώ το ήθελα θα εδύνομουν και μόνοςμ’ όλην την γην και θάλασσαν επάνω να σας σύρω.Και θα’δενα την άλυσον στην κορυφήν του Ολύμπουώστε τα πάντα ανάερα να μείνουν εις τον κόσμον.Τόσο ανώτερος εγώ θεών και ανθρώπων είμαι.Ιλιάδα ραψωδία Θ απόδοση Ιακ. Πολυλά
Έτσι το Χαρράν, η Έδεσσα, η Βαγδάτη, άλλες πόλεις της Συρίας και της Περσίας έδρασαν ως κρίκοι για την χρυσή αλυσίδα του Πρόκλου και του Ελληνισμού, στάδια της μάχης του πολιτισμού με την βαρβαρότητα, της άμπωτης και πλημμυρίδας του παγανισμού, που ο ίδιος ως μια αδιάσπαστη, άθραυστη χρυσή αλυσίδα για να παραφράσω τον Όμηρο, δεν μπορεί να αποσπαστεί από την δικαιοσύνη του Πατέρα των θεών και ανθρώπων ή να σπάσει αλλά μόνο μπορεί αιωνίως να προκαλεί τους ανθρώπους να την σκαρφαλώσουν προς τον Όλυμπο.
Κλείνοντας και για να κατανοήσουμε το αδύνατο της θραύσης αυτής της αλυσίδας ακόμα και αν δεν έμενε ούτε ένα κείμενο, πρέπει να διαβάσουμε με προσοχή τα λόγια του Ασσυριακής καταγωγής γεννημένου στο Χαρράν Thābit ibn Qurra (826-901), του με γνωστικές/νεοπλατωνικές καταβολές Ερμητιστή, Μαθηματικού, αστρονόμου, φιλοσόφου, έτσι όπως μας τα μετέφερε ο Ο Εβραίος χριστιανός επίσκοπος της Συρίας Bar Hebraeus (Γρηγόριος) γύρω στα 1270.
"Αν και πολλοί έχουν υποταχθεί με τη χρήση βασανιστηρίων στο σφάλμα , οι πατεράδες μας, με την βοήθεια του Θεού, υπέμειναν και μίλησαν θαρραλέα, και αυτή η ευλογημένη πόλη ποτέ δεν μολύνθηκε με το σφάλμα από τη Ναζαρέτ. Είμαστε οι κληρονόμοι και οι μεταβιβαστές του παγανισμού (της ειδωλολατρίας),ο οποίος τιμάται λαμπρά σε αυτόν τον κόσμο, στους κληρονόμους μας. Τυχερός είναι αυτός που φέρει με βέβαιη ελπίδα, το βάρος προασπιζόμενος τον παγανισμό. Γιατί ποιος κατοίκησε τον κόσμο και τον γέμισε με πόλεις, εκτός από τους καλούς άνδρες και βασιλιάδες του παγανισμού; Ποιος κατασκεύασε λιμάνια και κανάλια; Ποιος προκάλεσε την εκδήλωση των απόκρυφων επιστημών; Σε ποιούς ανέτειλε (φανερώθηκε) η θεότητα που δίνει την μαντεία και διδάσκει τη γνώση των μελλοντικών γεγονότων, εκτός από τους σοφούς των παγανιστών; Είναι αυτοί που έχουν επισημάνει(δείξει) όλα αυτά τα πράγματα, και προκάλεσαν την εμφάνιση των φαρμάκων της ψυχής, τα οποία φεγγοβολούν την σωτηρία. Αυτοί επίσης βρήκαν και τα φάρμακα για τα σώματα. Γέμισαν τον κόσμο με τους ορθούς τρόπους ζωής και με την σοφία που είναι η αρχή της αριστείας. Χωρίς αυτά [τα προϊόντα] του παγανισμού ο κόσμος θα ήταν κενός ένα μέρος που θα κυριαρχούσε η ανάγκη, και θα ήταν κυριευμένος από την ανέχεια και την δυστυχία». 14
--------------------------------------------------
(1) Πιθανότατα αναφέρεται στην καταστροφή του Σεραπείου το 391
(2) Παρά το και αυτή σαν επίσημη σχολή - και όχι σαν μεταβίβαση της Πλατωνικής φιλοσοφίας - έχει την ασυνέχεια από την καταστροφή κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους το 86 πχχ από τον Σύλλα
Lucius Cornelius Sulla μέχρι και τον Ηράκλειο ~410μχχ
(3) όπου αρχές του 4ου αιώνα τοποθετείται το έργο του Αλχημιστή ΕλληνοΑιγύπτιου Ζώσιμου
(4) Οι παγανιστές της Κωνσταντινούπολης και της δυτικής Μικράς Ασίας είχαν διωχθεί το 540, η Ηλιούπολη και η Αντιόχεια είχαν πέσει το 570.
(5) Με την αρχική ελληνική έννοια ο όρος
(6) Είναι Χαρακτηριστικό πως τα περισσότερα έργα του Σιμπλίκιου είναι πραγματείες πάνω στον Αριστοτέλη, ενώ έχει και μια στο έργο του Επίκτητου.
(7) Η άλλη οδός επιρροής ήταν αυτή του Αιγυπτιακού Εληνικού συγκρητισμού εξ' ού και αναφέραμε πριν τον Ζώσιμο του οποίου επίσης έργα είναι από τα πρώτα μεταφρασμένα στα Αραβικά.
(8) Παρεμπιπτόντως ο Πλάτωνας είναι ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που αναπτύσσει τέτοιες τάσεις/απόψεις, οπότε μπορούμε να φανταστούμε άλλον έναν λόγο γιατί αυτή η πόλη μπορεί να αποτέλεσε τόπο επιλογής του Σιμπλίκιου.
(9) Η αραβική μετάφραση είναι προβληματική, Άλλοι υποστηρίζουν πως σημαίνει ακαδημία, άλλοι ναός, άλλοι απλά μέρος συνάθροισης.
(10) ή "αυτός που γνωρίζει την φύση του". Φυσικά δεν διέφυγε των μελετητών η ομοιότητα με το Δελφικό ρητό ή το απόσπασμα απο τον Φαίδρο
(11) Οι άλλες Αβρααμικές θρησκείες οι προγενέστερες του Ισλάμ
(12) Η τέταρτη θρησκεία του βιβλίου που αναφέρεται στο Κοράνι, ενώ με αυτή τους την επιλογή ενισχύεται και η σύνδεση με τους Ερμητιστές της Αιγύπτου.
(13) ενώ υπάρχει και η αντίθετη οδός από τις Ισλαμικές Ισπανικές κτήσεις προς τα ανατολικά
(14) Το κείμενο είναι σε δική μου μετάφραση απο τα Αγγλικά με αρχική πηγή : The Sabians of Harran and the Classical Tradition:DAVID PINGREE (International Journal of the Classical Tradition Volume 9 issue 1 2002)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου