'Αγιοι, σαν απο αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα

Πρίν λίγες ημέρες, στις 5 του Νοέμβρη,  η εκκλησία (όχι του δήμου) εόρταζε την μνήμη των Αγίων μαρτύρων Γαλακτίωνος και Επιστήμης. Ωραία ονόματα θα μου πείτε αλλά τι μας νοιάζει ποιους άσημους εόρταζε η εκκλησία και το κυριότερο τι σε νοιάζει εσένα. Δεκτόν, Αλλα κάντε λίγο υπομονή και θα φανεί το ενδιαφέρον μου.

Σύμφωνα λοιπόν με τας ιεράς πηγάς, το ζεύγος των Αγίων με τα ωραία ονόματα έζησαν και μαρτύρησαν επί της βασιλείας του βρωμερού ειδωλολάτρη Δέκιου τον τρίτο αιώνα. Και συνεχίζω με αντιγραφή για να κρατώ την εμπνευσμένη διατύπωση...:

"Οι Έλληνες γονείς του Γαλακτίωνα, Κλειτοφών και Λευκίππη, ήταν πρώτα ειδωλολάτρες. Κάποιος, όμως, ιερομόναχος, που ονομαζόταν Ουνούφριος, τους προσείλκυσε στη χριστιανική πίστη. Από τότε διέθεταν τα πλούτη τους σε κάθε αγαθοεργία. Το δε γιο τους Γαλακτίωνα ανέθρεψαν «ἐεν παιδεία καιὶ νουθεσίαᾳ Κυρίου». Δηλαδή, με παιδαγωγία και νουθεσία, σύμφωνη με το θέλημα του Κυρίου. Και η παιδαγωγία αυτή δεν άργησε να φέρει τους θαυμαστούς καρπούς της. Ο Γαλακτίων όταν μεγάλωσε, νυμφεύθηκε μία ωραία κόρη, την Επιστήμη, την οποία ο ίδιος είλκυσε στο Χριστό.
Η ζωή τους κυλούσε αφιερωμένη στην υπηρεσία του λόγου του Θεού και στη διακονία του πλησίον, ώσπου ξέσπασε ο διωγμός του Δεκίου. Τότε, ο μεν Γαλακτίων πήγε σε μοναστήρι του όρους Σινά, η δε Επιστήμη σε γυναικείο κοινόβιο.
Αλλά η λαίλαπα του διωγμού έφθασε και στα μέρη εκείνα, με αποτέλεσμα να συλληφθεί ο Γαλακτίων από τον άρχοντα Ούρσο. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό η Επιστήμη, έτρεξε και παρακάλεσε τους διώκτες να συλλάβουν και αυτή προς ενίσχυση του συζύγου της. Ο άρχοντας Ούρσος, μη μπορώντας να τους πείσει να αλλαξοπιστήσουν, αφού τους βασάνισε σκληρά στο τέλος τους αποκεφάλισε (περί το 250 μ.Χ)"

Τα παραπάνω συνοπτικά για να κατατοπιστειτε γρήγορα στο θέμα. Για όσους  έχουν έφεση στην ανάγνωση μαρτυρολογίων και άλλων παραμυθιών υπάρχει και αυτό το λινκ που περίεχει όλη την δημοσιογραφικά αποτυπωμένη αλήθεια του βίου των δύο χριστιανών "ηρώων". Ας πάμε, ομως, λίγο πιο πίσω από τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα.

Κάπου στα ελληνιστικά χρόνια, οι συνθήκες της εποχής, οδηγούν στην δημιουργια ενός νέου λογοτεχνικού είδους ,το πρώτο που εμφανίζεται μετά την κλασική εποχή (ποίηση, ιστοριογραφία, ρητορική και φιλοσοφία) και ίσως τελευταίο έκτοτε ,αυτό του μυθιστορήματος. Το αρχαιο ελληνικό μυθιστόρημα, γεννιέται τότε αλλά καλλιεργείται εντατικά και ακμάζει στην μετέπειτα ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο και κυρίως μετά την βασιλεία Ηρώδη, επί Αντωνίνων (την ευτυχέστερη ιστορική περίοδο για την ανθρωπότητα όπως υποστήριξε ο Γϊββον). Το νέο λογοτεχνικό είδος εμπεριέχει στοιχεία απ' όλα περίπου τα προγενέστερα του είδη αλλά ως πεζογράφημα αποτελεί ένα εντελώς ξεχωριστό αντικείμενο εξ'ού και μιλάμε για την γέννηση του μυθιστορήματος (ακόμα και του σημερινού).

Πρέπει να υπήρχαν πάρα πολλά τέτοια έργα στην αρχαιότητα, σήμερα, όμως, δυστυχώς μας σώζονται μόνο πέντε περίπου ολόκληρα και μερικά σπαράγματα και τίτλοι απο άλλα. Ο κανόνας του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος, δηλαδή τα πέντε σωζόμενα μεγάλα έργα είναι ο κάτωθι:
1. "Τα περί Χαιρέαν και Καλλιρόην"  του Χαρίτωνα από την Αφροδισιάδα της Καρίας.
2. " Τα κατ' Ανθειαν και Αμβροκομην Εφεσιακα" του Ξενοφώντα του Εφέσιου.
3. "Τα κατα Λευκίππην και Κλειτοφόντα" του Αχιλλέα Τάτιου από την Αλεξάνδρεια. Spoiler alert!
4. "Τα κατά Δαφνιν και Χλόη" του Λόγγου από τη Λέσβο
5. Τα Αιθιοπικά του Ηλιόδωρου από την Έμεσα της Φοινίκης (ο οποίος σύμφωνα με μεταγενέστερες πηγές υποστηρίζεται πως έγινε επίσκοπος Τρίκκης)

Ισως απο τους τίτλους και μόνο να αντιλαμβανόμαστε πως θεματικά αυτά τα μυθιστορήματα ανήκουν σε αυτό που σήμερα θα λέγαμε ρομάτζο, είναι δηλαδή περιπετειώδεις ερωτικές αφηγήσεις. Για να μην σας κουράζω όμως περισσότερα γι αυτό το πολύ ενδιαφέρον θέμα εδώ και για τους πολύ απαιτητικούς υπάρχει και το βιβλίο του Tomas Hagg απο τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ.

Για να συσχετίσουμε, όμως, τα θέματα, όπως ίσως θα πρόσεξε ο παρατηρητικός αναγνώστης, τα ονόματα των γονέων του Αγίου Γαλακτίωνα ταυτίζονται με τους ήρωες του τρίτου κατά σειρά μυθιστορήματος. Και φυσικά αυτό δεν είναι μια απλή σύμπτωση οφειλόμενη στην κοινοτοπία των ονομάτων, σαν να λέμε η Μαρία και ο Γιάννης αλλά πρόκειται ακριβώς για αυτούς τους ήρωες του μυθιστορήματος, στοιχεία του οποίου μάλιστα υπάρχουν στο μαρτυρολόγιο.

Εκτυλίσσεται δηλαδή εμπρός μας η διαδικασία κατασκευής αγίων και μαρτύρων, τους οποίους μέχρι σήμερα τιμά η χριστιανική εκκλησία,  και ακόμα χειρότερα στους οποίους βασίζεται από την μία για να αποδείξει τους διωγμούς των κακών ειδωλολατρών εναντίων της και από την άλλη για να εμπνεύσει τους πιστούς της και να δικαιολογήσει/εξηγήσει ένα σωρό πράγματα τα οποία ψυχολογικά βασίζει στο "αίμα ηρώων", όπως για παράδειγμα την ιστορικά τεκμηριωμένη (έναντι των ανεδαφικών που υποστηρίζει η ίδια) δίωξη όλων των άλλων από την επίσημη εκκλησία.

Η συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι η μοναδική, δεν είναι ούτε καν σπάνια αφού αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει την ύπαρξη πολλών αντίστοιχων. Υπάρχει μάλιστα και μια περίπτωση μετατροπής μιας τέτοιου τύπου βουδιστικής ιστορίας στα χριστιανικά μαρτυρολόγια (τίποτα δεν άφησαν να μην το κλέψουν, όπως αντίστοιχα υπάρχει και η μεταφορά της ιστορίας ενός αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος που δεν σώθηκε στις περσικές χίλιες και μια νύχτες!*). Σε πιο προχωρημένες μελέτες μάλιστα, όπως στην πρόσφατη της Candita Moss στην οποία έχω αναφερθεί στο παρελθόν, υποστηρίζεται πως το 90% και βάλε των μαρτυριολογίων, των απόκρυφων πράξεων κτλ είναι διασκευασμένες αντιγραφές παγανιστικών κειμένων (δύο ολόκληρα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται σε αυτό το ζήτημα).

Το ωραίο μάλιστα είναι, ωραίο γιατί δεν γίνεται να επικαλεστούν άγνοια, πως αυτά τα κείμενα διαβάζονταν ακόμα στο Βυζάντιο (τα αναφέρουν για παράδειγμα ο Φώτιος και ο Ψελλός με σχετικά θετική γνώμη) και μάλλον αποτέλεσαν και το πρότυπο της παρθενίας στην χριστιανική διαστρεβλωμένη ηθική αφού οι πιστές ηρωίδες των ελληνικών μυθιστορημάτων μετεβλήθησαν στις αγίες και οσίες που μαρτυρούσαν παρθένες ως νύμφες του Τζεσουά. Το πόσο μεγάλη ήταν η διάδοση τους φαίνεται έκδηλα και από την σχετικά πρόσφατη ανεύρεση παπυρικών θραυσμάτων με αποσπάσματα άγνωστου αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος σε μοναστήρι στην Ισπανία.

Βλέπουμε λοιπόν, μια ευφάνταστη περίπτωση οικειοποίησης παγανιστικών κειμένων από τον χριστιανισμό, τα οποία αλλοιώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να στρέφονται προπαγανδιστικά κατά των ίδιων των δημιουργών τους και μας δίνεται η δυνατότητα να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς στους οποίους στηρίχθηκε ο χριστιανισμός για να επιβληθεί. Δεν κατέκλεψαν μόνο μύθους, τυπικά και ένα σωρό πράγματα. Ούτε τα μυθιστορήματα μας δεν άφησαν. Τόσο αλήθεια! Μια καραμπινάτη περίπτωση μυθικισμού δηλαδή για τους γνωρίζοντες

Βέβαια τώρα που το μάθατε και εσείς τι πιο χρήσιμο από το να βρείτε και να διαβάσετε κάποιο από αυτά τα εν πολλοίς άγνωστα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας. Μάλιστα βρίθουν από θρησκευτικές αναφορές και υπάρχει σε αυτά η μοναδική σκηνή τελετής νεκρομαντείας που έχουμε από ελληνικά κείμενα.



*Παρότι έχει αρκετές περιπτώσεις τέτοιες στο βιβλίο της η Moss, την συγκεκριμένη δεν την θυμάμαι να την είχα δει. Ή μου διέφυγε ή επειδή κυρίως εστιάζει στην λατινική εκκλησία δεν την ήξερε. Οφείλω την επισήμανση σε ομιλία του πάντα έξοχου δάσκαλου και ειδικού επι του θέματος Γ. Γιατρομανωλάκη, όπως επίσης και αρκετά περισσότερα στοιχεία που αναφέρω περί του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος.