Επιβάλλοντας τον σεβασμό

Υπάρχουν μόνο τρία πλάσματα άξια σεβασμού: ο ιερέας, ο πολεμιστής, ο ποιητής. Να γνωρίζεις, να σκοτώνεις, να δημιουργείς.
Charles Baudelaire

Διαβάζοντας μια άσχετη είδηση σήμερα σε συνδυασμό με γεγονότα των προηγούμενων ημερών όπως τις τραγικές συνέπειες της ταινίας για τον Μωάμεθ απο την οποία οι μουσουλμάνοι σε όλο τον κόσμο ένοιωσαν θιγμένοι, ή από την δίωξη του διαχειριστή της σελίδας "Γέροντας Παστίτσιος" για βλασφημία έκανα κάποιες σκέψεις περί σεβασμού καθώς ο κοινός παρανομαστής όλων των παραπάνω τουλάχιστον σε επικοινωνιακό ή θεωρητικό επίπεδο είναι η ασέβεια προς κάποιο πρόσωπο, ομάδα ή θεσμό.

Στην πρώτη περίπτωση η αλήθεια είναι πως μου χτύπησε πολύ άσχημα η εμμονή της συγκεκριμένης εθνικής ομάδας πολλά χρόνια τώρα να επιβάλει την άποψη της (χωρίς να εξετάζω αν είναι αληθής η μη, σωστή η λάθος) ακόμα και σε ίσως ασήμαντα πράγματα όπως η παραπάνω δημοπρασία εγγράφων του Γκέμπελς τα οποία μπορεί να έχουν απλά μια ιστορική αξία και η ύπαρξη ή η συλλογή των οποίων δεν νομίζω να αλλάζει κάτι απο την αλήθεια ή μη του ολοκαυτώματος. Η εμμονή όμως που δείχνουν σε κάθε περίπτωση να επιβάλουν αυτό που θεωρούν αυτοί σωστό, μάλιστα με την εξαφάνιση κάθε αντίθετης άποψης είναι κατά την προσωπική μου άποψη τραβηγμένο και σε τέτοιες περιπτώσεις γελοίο. Επιπροσθέτως το γεγονός πως αποτελούν την πρώτη και ίσως μόνη τέτοια περίπτωση (μαγκιά τους βέβαια) όπου μια τέτοιου τύπου επιβολή σεβασμού συμβαίνει σε τόσο μεγάλο βαθμό και καθολικά γεννά εκ των πραγμάτων και τα αντίθετα αποτελέσματα. Ακριβώς επειδή η αντιμετώπιση που έχουν διαφέρει απο κάθε άλλη περίπτωση -και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που θα μπορούσαν αναλογικά να συγκριθούν- δημιουργεί ένα έλλειμμα δικαιοσύνης το οποίο με την σειρά του γεννά δικαιολογημένη αντίδραση (ανεξάρτητα όμως που αυτή συνήθως είναι για λάθος λόγους).  Η ανάγκη τους να επιβάλουν με τέτοιο τρόπο έναν "εξαναγκασμένο" σεβασμό μάλιστα, δείχνει περισσότερο ανασφάλεια και αδυναμία παρά την δύναμη (πολιτική, οικονομική ή όποια άλλη) που συνήθως αποδίδουμε λόγω του επιτυχούς για αυτούς αποτελέσματος.

Έτσι πολύ έξυπνα κατά την γνώμη μου οι Γάλλοι δημοσιογράφοι της Charlie Hebdo επέλεξαν τον τίτλο Άθικτοι (με αναφορά στην γνωστή εξαιρετική ταινία) για την απεικόνιση ορθοδόξου Εβραίου παρέα με μουσουλμάνο για να σατιρίσουν τα τελευταία επεισόδια και τις δύο αυτές ομάδες τις οποίες κανείς δεν επιτρέπεται να "αγγίζει".

Γιατί και οι μουσουλμάνοι ζητούν με άλλους τρόπους και μεθόδους ανεξάρτητα αν το δικαιούνται ή όχι, απο τον δυτικό κόσμο, μια εξίσου επιβολή σεβασμού αυτή την φορά προς την θρησκεία τους. Εδώ αναλόγως δημιουργείται ένα πρόβλημα καθώς οι ίδιοι προφανώς δεν ανταποκρίνονται σε αυτά που ζητούν απο τους άλλους (όχι βέβαια πως το έκαναν ποτέ οι δυτικοί χριστιανοί). Έτσι ξανά έχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα καθώς η έλλειψη δικαιοσύνης είναι και εδώ εμφανής. Βέβαια στην συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε και κάτι βαθύτερο που είναι φυσικά η πολιτισμική σύγκρουση αφού έχουμε δυο διαφορετικούς πολιτισμούς (Δυτικός/Ισλάμ) οι οποίοι έχουν διαφορετικές απόψεις και αρχές και παρουσιάζουν διαφορετικές πρακτικές σε πλείστα θέματα που επηρεάζουν τα θεμιτά νόμιμα και φυσιολογικά πλαίσια δράσης εντός τους. Η ελευθερία λόγου που είναι μια περίπου καθολικά αποδεκτή έννοια στον δυτικό κόσμο φυσικά και δεν είναι εξίσου αποδεκτή για το Ισλάμ όπως επίσης μοιάζει να διώκεται με την τελευταία περίπτωση και στην Ελλάδα η οποία δείχνει μεγαλύτερη τάση να συγκριθεί με αυτό παρά με τον Δυτικό κόσμο στην περίπτωση αυτή. Εδώ δηλαδή έχουμε το τραγικό της απαίτησης σεβασμού από κάποιον (μια θρησκεία) η οποία εξ' ορισμού στερεί αυτό το ίδιο δικαίωμα από κάθε άλλον. Και ακριβώς επειδή αυτή η επιβολή σεβασμού είναι τόσο παράλογη όσο και άδικη έχουμε τα φαινόμενα βίας και τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο προσπαθούν να επιβληθεί (το αναφέρω σε αντίθεση με τον πιο "θεσμικό" τρόπο επιβολής της πρώτης περίπτωσης).

Το κυριότερο πρόβλημα όμως όπως είπα είναι πως σε μια παγκόσμια κοινωνία σαν την σημερινή ή και τοπικά σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες όπως πχ η Γαλλία, η ύπαρξη διαφορετικών "πολιτισμών" με διαφορετικά αξιακά συστήματα και αντιδράσεις δημιουργεί εντάσεις. Η προσπάθεια να μπουν όλοι αυτοί οι πολιτισμοί σε έναν αποχυμωτή όπου το γκρί ζουμί που προκύπτει είναι ο μέσος όρος άρα η αποδεκτή οδός είναι προφανώς λάθος και δεν λειτουργεί καθώς απο την μια κάποιοι μπορεί να χάνουν κάποια πιο υψηλά κεκτημένα για να εξισωθούν ενώ άλλοι παρά την προσπάθεια "εξίσωσης" να επιμένουν να ζητούν τα δικά τους.

Ο σεβασμός  λοιπόν δεν μπορεί παρά να αναφέρεται και να λειτουργεί εντός ενός ομοιογενούς συστήματος αξιών.

Θεούς σέβου
Γονείς σέβου
Αισχύνην σέβου
Πρεσβύτερον σέβου
Σε αυτόν αιδού
Ευσέβειαν φύλαττε
Από τα δελφικά παραγγέλματα

Για τους πρόγονους μας Έλληνες ο σεβασμός παρά την σταδιακή φιλοσοφική ανάπτυξη του ατομικισμού και το πέρασμα από την τιμή στην ενοχή συνδέεται με την πρώτη και είναι μέρος ενός αξιακού και ιεραρχικού συστήματος. Σέβεσαι τα πράγματα τα οποία αξίζουν να τα σέβεσαι.  Αυτά τα πράγματα επιπροσθέτως αξίζουν τιμών αναλόγων με την αξία τους. Για να μπορείς όμως να συμμετέχεις σε ένα τέτοιο σύστημα πάει να πει πως και ο ίδιος είσαι μέρος του και επομένως λαμβάνεις των τιμών που σου αναλογούν. Επειδή η έννοια της τιμής καθορίζεται εν πολύς απο την εικόνα που σου επιστρέφουν οι τρίτοι (η κοινωνία δηλ) και όχι από έναν υποκειμενικό φανταστικό εσωτερικό διάλογο με έναν θεό ή με μια συνείδηση είναι η ίδια η κοινωνία που αντικειμενικοποιεί το ποιος αξίζει σεβασμού και πόση τιμή πρέπει να λαμβάνει. Σε ένα τέτοιο σύστημα αυτός που τελικά ατιμάζεται δεν είναι αυτός που δεν λαμβάνει τις τιμές που του πρέπουν ή τον σεβασμό που του αξίζει αλλά αυτός που δεν μπορεί να αποδώσει τον σεβασμό και τις τιμές που πρέπουν κάπου. Γι' αυτό και η καταδίκη κάποιου για την μη απόδοση σεβασμού είναι συνήθως κάτι καθόλα αποδεκτό και σπανίως λάθος αφού ταυτίζεται όχι μόνο με την κοινή πρακτική αλλά και γίνεται μέσα στα προκαθορισμένα, κοινώς αποδεκτά και γνωστά πλαίσια που είναι ίδια για όλους. Έτσι δεν δημιουργεί κενά δικαιοσύνης ή διαφορετική αντιμετώπιση στην ουσία του (παρά την διαφοροποίηση του βαθμού που ακριβώς εγγυάται την ύπαρξη δικαιοσύνης) παρά σε περιπτώσεις παρέκβασης και ανωμαλίας που πια είναι θέμα τραγωδίας και όχι συνήθους λειτουργίας.

Επίσης σε τέτοια συστήματα είναι πολύ δύσκολο και να υπάρξουν αλλά και να γίνουν επιτρεπτές παρεκβολές που σε άλλες περιπτώσεις όπως η σημερινή είναι δεδομένες. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες για παράδειγμα μην έχοντας κανέναν σεβασμό για κανέναν πέρα του εαυτού τους ακόμα και όταν βρίσκονται σε ένα τρίτο καθορισμένο περιβάλλον (πχ σύγχρονες δυτικές κοινωνίες) προφανώς και δεν μπορούν να συμμετέχουν σε ένα αξιοκρατικό, δίκαιο και συνεπές σύστημα τιμών και σεβασμού. Οπότε κάθε προσπάθεια από την μεριά τους επιβολής τέτοιου μέτρου είναι παρέκβαση και πρέπει να χτυπηθεί ως τέτοια.

Τέλος επειδή ο πραγματικός σεβασμός (και αυτή είναι η ελληνική χρήση του όρου καθώς απευθύνεται κυρίως σε ιερό) απαιτεί μια αποδοχή και μεταφυσικών αρχών έτσι ώστε να είναι αξιοκρατικός άρα δίκαιος και συνεπής, ο δυτικός κόσμος φυσικά και θα αποτυχαίνει και να τον θεσμοθετεί (εμφανές από την πλήρη απουσία  τέτοιων ρυθμίσεων η οποία λανθασμένα λογίζεται για ελευθερία ) αλλά και να επιβάλει την μη ύπαρξη του στους θιασώτες μοναδικών εκλεκτικοτήτων.

Η ιστορική πορεία όπως και σε άλλα πράγματα είναι γνωστή και εμφανής ήτοι από τον Σεβασμό στον επιβαλλόμενο ψευτοσεβασμό και από εκεί ως αντίδραση στην παντελή έλλειψη σεβασμού.



ΥΓ: Στα αρχαία ελληνικά η σημερινή γενική έννοια του σεβασμού αποδίδεται κυρίως με δύο ξεχωριστά ρήματα  το "σέβου" και το "αιδέομαι" ενώ και τα δύο έχουν πολύ περισσότερες διαστάσεις και προεκτάσεις (που περιλαμβάνουν την απόδοση τιμών που ανέφερα πριν) απ' ότι η σημερινή.